W krainie gipsu i stepów

Opis

Park zajmuje powierzchnię ponad 23 000 ha, a otulina parku - kolejne 26 000 ha. Park obejmuje tereny należące do gmin: Busko-Zdrój, Chmielnik, Imielno, Kije, Michałów, Nowy Korczyn, Opatowiec, Pińczów, Wiślica i Złota.

Park krajobrazowy usytuowany jest wzdłuż doliny Nidy. Występują tam starasowane zbocza, meandry i starorzecza. Nida miejscami rozdziela się, tworząc rozlewiska. Wśród rozlewisk można spotkać tereny podmokłe i bagna.

W obrębie Niecki Soleckiej spotyka się wychodnie gipsu, tworzące skalne urwiska. W okolicach Gacek, Wiślicy i Buska-Zdroju występują liczne formy krasowe, jak: jaskinie, ponory (wchłony lub łykacze), wywierzyska (rodzaj silnego źródła), jeziorka krasowe oraz bramy skalne. W Gorysławicach znajdują się żłobki krasowe. Do najcenniejszych form krasowych, unikatowych w skali kraju, należą gipsy wielkokrystaliczne (szklicowe), których kryształy osiągają długość do 3,5 metra.

W obrębie parku krajobrazowego znajduje się również Garb Pińczowski ze stromymi stokami i płaską wierzchowiną. Garb Pińczowski wznosi się na wysokość ok. 100 metrów ponad otaczający go teren. Występują tu ostańce wapienne, poprzecinane wąwozami wytworzonymi w podłożu lessowym.

Dobre nasłonecznienie zboczy gipsowych i wapiennych wzgórz są największym w skali kraju stanowiskiem roślinności kserotermicznej. Szczególnie cennymi gatunkami flory są m.in. dyptam jesionolistny, szyplin jedwabisty, sierpik różnolistny, dziewięćsił popłocholistny, gęsiówka uszkowata, sesleria błotna, groszek szerokolistny, rezeda mała, przetacznik zwodny i wczesny, stulisz miotłowy, ostnica Jana, ostnica włosowata oraz len włochaty.

W dolinie Nidy występują zbiorowiska roślinności wodnej, szuwarowej i torfowiskowej, m.in. grążel żółty, grzybień biały, osoka aloesowata, bobrek trójlistkowy, kruszczyk błotny, storczyk kukawka, storczyk szerokolistny, storczyk krwisty oraz turzyca Davalla.
Na terenie użytku ekologicznego "Słone źródło", w okolicy Szczebrakowa, występują podmokłe solniska śródlądowe ze stanowiskami rzadkich helofitów, jak przewiercień wąskolistny, muchotrzew solniskowy czy mannica odstająca.

Niezwykłe bogactwo form przyrody żywej i nieożywionej spowodowało utworzenie na terenie Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego 9 rezerwatów przyrody:

1. "Góry Wschodnie" - jest to stepowy rezerwat przyrody, położony w gminie Wiślica. Celem ochrony jest zachowanie grzbietu wzgórza gipsowego z ciekawymi wychodniami kryształów gipsu grubokrystalicznego, tzw. "jaskółcze ogony". W obrębie rezerwatu występują formy krasowe w postaci wżerów i żłobków krasowych. Ochronie podlegają również stanowiska roślin: stulisza miotłowego, seslerii błotnej, chabra pannońskiego - rzadkich roślin zagrożonych wyginięciem. Występuje tu również: miłek wiosenny, ostrołódka kosmata, ostnica włosowata oraz ożota zwyczajna.

2. "Grabowiec" - jest to florystyczny rezerwat przyrody, położony w gminie Pińczów. Celem ochrony jest zachowanie kompleksu drzewostanu dębowo-grabowego na wzgórzu gipsowym, ze zjawiskami krasowymi. Ochronie podlega również jedyne w Polsce stanowisko dyptama jesionolistnego, tzw. "gorejącego krzewu Mojżesza". Występuje tu również wisienka karłowata, obuwik pospolity, miłek wiosenny, lilia złotogłów, zawilec wielkokwiatowy oraz roślinność stepowa: ostnica włosowata, len włochaty i len żółty. W rezerwacie znajduje się stanowisko rzadkich owadów prostoskrzydłych.

3. "Krzyżanowice" - jest to stepowy rezerwat przyrody o charakterze ścisłym, położony na terenie gminy Pińczów. Przedmiotem ochrony jest roślinność stepowa oraz fauna zwierząt niższych, nie spotykanych nigdzie w Polsce, a także interesujące zjawiska krasowe. Rezerwat zajmuje część wzniesienia zbudowanego z margli kredowych. Formy krasowe występujące w rezerwacie, to liczne zapadliska, wąwozy i jaskinie. Zbocza wzgórza porasta roślinność o charakterze muraw stepowych ze stepem ostnicowym i stepem łąkowym. Występuje tu m.in. miłek wiosenny, zawilec wielkokwiatowy, ostnica Jana, ostnica włosowata, dziewięćsił bezłodygowy, mikołajek polny, len włochaty, ostrożeń pannoński, pierwiosnek lekarski i pierwiosnek wyniosły. Na terenie rezerwatu występuje liczna fauna bezkręgowa, w tym ok. 30 gatunków reliktowych.

4. "Pieczyska" - jest to torfowiskowy rezerwat przyrody, położony na terenie gminy Pińczów. Celem ochrony jest zachowanie śródleśnych torfowisk, w tym zespołu torfotwórczego z lepiężnikiem różowym, stanowiącym ostoję dla zwierząt i rzadkich roślin, jak turzyca czy kruszczyk błotny.

5. "Przęślin" - jest to stepowy rezerwat przyrody o charakterze ścisłym, położony na terenie gminy Wiślica. Przedmiotem ochrony są stanowiska roślinności stepowej oraz odsłonięcia gipsów grubokrystalicznych. Rezerwat obejmuje niewielkie wzgórze, zbudowane z margli kredowych z czapą gipsową. Na południowym i zachodnim zboczu można zaobserwować odsłonięcia gipsów wielkokrystalicznych, tzw. "jaskółczych ogonów", nazywanych również szklicą z powodu połyskującej w słońcu powierzchni. W rezerwacie występuje jedyne w Polsce i jedno z trzech znanych na świecie stanowisk chrząszcza z rodziny ryjkowcowatych, ziołomirka stepowego oraz stanowiska innych owadów objętych ochroną, m.in. modliszki zwyczajnej oraz cykady podolskiej. Na terenie rezerwatu znajduje się jedno z dwóch w Polsce stanowisk gęsiówki uszkowatej - bardzo rzadkiej rośliny, zagrożonej wyginięciem. Rosną tu również inne chronione rośliny: len włochaty, miłek wiosenny, zawilec wielkokwiatowy, wężymord stepowy, ostnica włosowata czy pierwiosnek lekarski.

6. "Skorocice" - jest to stepowy rezerwat przyrody o charakterze ścisłym, położony na terenie gminy Wiślica. Przedmiotem ochrony jest wąwóz wyerodowany w gipsach trzeciorzędowych, z malowniczymi, urwistymi ścianami oraz interesujące formy krasowe, w postaci jaskiń, naturalnych korytarzy, mostów skalnych, lejów krasowych, i zapadlisk. Ochronie podlegają również naturalne stanowiska stepowej flory i fauny. Na dnie wąwozu występują łąki i pastwiska. Z rzadkich roślin na uwagę zasługują: ostnica włosowata, miłek wiosenny, sesleria błotna, jaskier iliryjski oraz jedyne w Polsce stanowisko sierpika różnolistnego.

7. "Skotniki Górne" - jest to stepowy rezerwat przyrody o charakterze ścisłym, położony na terenie gminy Wiślica. Przedmiotem ochrony jest fragment zbocza progu skalnego, czyli kuesty gipsowej. Czoło progu tworzą znacznie odporniejsze gipsy szklicowe, natomiast podnóże progu zbudowane jest z margli kredowych, a być może również z margli podgipsowych, podatnych na wietrzenie i erozję. Margle odsłaniają się na stromych zboczach pasma, a gipsy w górnych partiach wzniesień. Wzgórze porośnięte jest murawą kserotermiczną o charakterze stepowym. Ochronie podlegają również owady stepowe.

8. "Skowronno" - jest to florystyczny rezerwat przyrody o charakterze ścisłym, położony na terenie gminy Pińczów. Przedmiotem ochrony są naturalne stanowiska reliktowej roślinności kserotermicznej, której przedstawicielem jest kłosowica pierzasta. Poza tym występuje tu chroniona roślinność stepowa, m.in. miłek wiosenny i dwa gatunki ostnic.

9. "Winiary Zagojskie" - jest to stepowy rezerwat przyrody o charakterze ścisłym, położony na terenie gminy Pińczów. Przedmiotem ochrony jest kwietny step łąkowy oraz murawa ostnicowa z udziałem roślin rzadkich, chronionych prawem. Na terenie rezerwatu występuje: miłek wiosenny, ostrożeń pannoński, chaber pannoński, len włochaty, ostnica włosowata, wężymord stepowy czy wilżyna ciernista.

Na terenie Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego znajdują się 3 użytki ekologiczne oraz 30 pomników przyrody. Są to odsłonięcia geologiczne, głazy narzutowe, jaskinie gipsowe, okazałych rozmiarów drzewa (lipy drobnolistne, klony zwyczajne, dęby bezszypułkowe, topole białe, wierzba biała oraz aleja lipowa).

Teren Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny znany jest z bogatej historii i licznych zabytków. Najcenniejszymi zabytkami kultury materialnej są:
- w Pińczowie: kościół farny, klasztor Paulinów, kościół Nawiedzenia NMP, klasztor Reformatów, kaplica św. Anny, synagoga, dom Ariański, XVIII-wieczny pałac Wielopolskich oraz pozostałości zamku z XIII wieku;
- w Chotlu Czerwonym - kościół parafialny;
- w Wiślicy: kolegiata, dzwonnica, "Dom Długosza", pozostałości kościoła św. Mikołaja, grodzisko wczesnośredniowieczne;
- w Nowym Korczynie: kościół parafialny, kościół św. Stanisława, dawny klasztor Franciszkanów;
- przydrożne kapliczki, krzyże i świątki z XVIII, XIX i początku XX wieku, wykonane z wapienia zwanego "pińczowskim".