Toruń - Ratusz Staromiejski

Opis

Początkiem powstawania budowli był rok 1259, kiedy to Rada Torunia otrzymała od krzyżaków przywilej na budowę domu kupieckiego. Był to piętrowy budynek o wymiarach ok 9 x 45 m, w którym na parterze mieściły się sukiennice, a piętro zajmowały pomieszczenia Rady. Dom kupiecki był instytucją miejską i zajmował zachodnie skrzydło obecnego ratusza.

W 1274 roku zbudowano na Rynku Staromiejskim drugi budynek, równoległy do domu kupieckiego, zajmujący wschodnie skrzydło obecnego ratusza. Mieściły się tam kramy i ławy chlebowe.
W tym samym roku wzniesiono 23-metrową wieżę rynkową, która od północy łączyła się z kramami i ławami chlebowymi. Od południowej strony wieżę z domem kupieckim połączono ścianą parawanową. Zadaniem ściany było stworzenie wspólnej, monumentalnej elewacji.

W 1279 roku Rada otrzymała zezwolenie na wzniesienie budynku wagi, co było koniecznym urządzeniem targowym przy prężnie rozwijającym się handlu. Budynek zbudowano na północno-zachodnim narożniku obecnego ratusza.

Na początku XIV wieku powstał budynek Ławy Sądowej. Stanął on między północnymi krańcami sukiennic i ław chlebowych.
W 1343 roku kupcy otrzymali zezwolenie na obudowanie domu kupieckiego tzw. budami. Były to drewniane, parterowe zabudowania o jednospadowych dachach, wsparte o zewnętrzne ściany domu kupieckiego, z opuszczanymi na zewnątrz ladami. Budy przeznaczone były dla biednych kramarzy. Pomimo zezwolenia na obudowanie jedynie sukiennic, budami obudowano cały kompleks budynków na rynku.
Na planie wyznaczonym przez budy okalające zabudowania, wzniesiono niebawem obecny gmach ratusza.

14 maja 1393 roku Wielki Mistrz krzyżacki Konrad von Wallenrode, na prośbę Rady Starego Miasta Torunia, wydał przywilej na budowę nowego Ratusza Staromiejskiego. Pod kierunkiem mistrza Andrzeja, budowniczego miejskiego, wzniesiono monumentalny, piętrowy budynek ratusza. Na parterze zachodniego skrzydła umieszczono sukiennice, we wschodnim skrzydle - ławy chlebowe i kramy, w północnej części znalazła się Sala Sądowa, północno-zachodni narożnik zajęła sala wagi. Piętro przeznaczono dla organów władzy miejskiej. Znajdowała się tu Sala Rady, później zwana Salą Senatu oraz różne urzędy, m.in. Urząd Kontrybucyjny, Urząd Wetowy, Kancelaria czy Skarbiec.
Najstarszą częścią ratusza była gotycka wieża rynkowa z 1274 roku, podwyższona później do obecnej wysokości 40 metrów. W wieży było archiwum, przechowywano zbroje i kosztowności. Mieściło się tu również więzienie. Ok. 1430 roku wieżę przykryto spiczastym, gotyckim hełmem z iglicą, na której umieszczona była złota korona - symbol niezależności mieszczańskiej Torunia i przywilejów królewskich.

W latach 1603 - 1604 przebudowano ratusz według projektu flamandzkiego architekta Antona van Obberghena. Podwyższono wówczas gmach o jedno piętro. W fasadach zachowano gotyckie ostrołukowe blendy, zarówno w murach zewnętrznych, jak i od strony dziedzińca, biegnące przez całą wysokość budynku. Dodano manierystyczne wieżyczki narożne z piaskowca oraz piękne szczyty na osiach każdej elewacji. Wtedy zmieniono również wystrój sal. Wspaniale zdobione wnętrza miały świadczyć o bogactwie i potędze Torunia.
Powstał czteroskrzydłowy budynek na planie prostokąta, z wewnętrznym dziedzińcem dostępnym przez cztery bramy znajdujące się pośrodku każdego skrzydła. U zbiegu skrzydła południowego i wschodniego wznosiła się czworoboczna wieża w typie flandryjskich wież strażniczych. Wszystkie skrzydła budynku oraz dziedziniec były podpiwniczone. Sklepienia piwnic pod skrzydłem wschodnim podparły masywne, kamienne kolumny.
Większość pomieszczeń na parterze też była sklepiona - ławy chlebowe miały sklepienia krzyżowo-żebrowe, natomiast sukiennice, waga i Sala Sądowa były sklepione trójpodporowo.
Pierwsze piętro było piętrem reprezentacyjnym. Znajdowała się tam Sala Rady, Wielka Sala Mieszczańska - miejsce ważnych wydarzeń miejskich, gdzie podejmowano królów oraz gdzie odbywały się Sejmy i Sejmiki Stanów Prus Królewskich. W 1645 roku zorganizowano w niej rozmowy między protestantami i katolikami, które przeszły do historii pod nazwą Colloquium charitativum. W narożniku północno-wschodnim mieściła się Sala Królewska - to właśnie tutaj w 1501 roku zmarł król Polski Jan Olbracht.
Drugie piętro przeznaczono na arsenał i bibliotekę.

W 1703 roku Toruń był oblegany przez wojska szwedzkie. Podczas oblężenia w budynku ratusza wybuchł potężny pożar. Spłonęły wówczas dachy, zawaliły się szczyty w elewacjach, poważnemu zniszczeniu uległ wystrój wnętrz. Spłonęła również wieża, a jej gotycki hełm został bezpowrotnie zniszczony. W pożarze spłonęła także cała biblioteka toruńska z bardzo cennymi zbiorami.

W latach 1722 - 1737 odbudowywano gmach ratusza. Budynek przykryto nowym dachem, od zachodu dobudowano ryzalit o późnobarokowych formach, mający wzmocnić ścianę grożącą zawaleniem. Wieżę po odbudowie nakryto prowizorycznym zadaszeniem, które przetrwało do dziś. Odtworzono również wystrój wnętrz ratusza.
W 1869 roku barokowy ryzalit zastąpiono neogotyckim. W XIX wieku przebudowano wnętrza budynku według aktualnych potrzeb. W takim stanie gmach ratusza przetrwał do połowy XX wieku.
W latach 1957 - 1964 przeprowadzono generalny remont, adaptując jednocześnie budynek na potrzeby muzeum. Przywrócono wówczas wnętrzom dawny XVII-wieczny wygląd. Na piętrze zachowało się wiele bogato dekorowanych portali i drzwi drewnianych z XVIII wieku, zdobionych intarsjami.

Obecnie w gmachu ratusza mieści się Muzeum Okręgowe ze zbiorami sztuki gotyckiej. Najcenniejszym eksponatem są witraże z kościołów Torunia i Chełmna. W skrzydle zachodnim umieszczono średniowieczne i nowożytne rzemiosło artystyczne Torunia. Znajdują się tam również XVII i XVIII- wieczne drewniane formy do pierników, a także kamienne fragmenty dekoracji zamku krzyżackiego. Na piętrze umieszczono galerię malarstwa. W Sali Mieszczańskiej znajduje się galeria toruńskiego XVI - XVIII-wiecznego portretu mieszczańskiego. Drugie piętro przeznaczono na wystawy czasowe.

W latach 2003 - 2005 przeprowadzono remont elewacji zewnętrznych (również od strony dziedzińca), przywrócono dawny blask wieży i wieżyczkom narożnym, wykonano iluminację gmachu, wyremontowano zegar oraz taras widokowy na wieży, z którego można zobaczyć rozległą panoramę pięknego Torunia.