Zamek w Pieskowej Skale

Pieskowa Skała      0 Opinie

Opis

Zamek w Pieskowej Skale jest jedyną ocalałą jurajską warownią na Szlaku Orlich Gniazd. Zamek ten wzniósł król Kazimierz Wielki w pierwszej połowie XIV wieku. Warownia składała się z zamku górnego i dolnego. Zamek górny, dziś już nie istniejący, stanowił wysoką wieżę mieszkalną, umieszczoną na niedostępnej skale, zwanej dziś Dorotką. Zamek dolny znajdował się na miejscu obecnego dziedzińca renesansowego i składał się z zabudowań gospodarczych, umieszczonych wokół podwórza i otoczonych murami obronnymi.

W 1377 roku król Ludwik Węgierski nadał prawo użytkowania zamku podstolemu krakowskiemu - Piotrowi Szafrańcowi z Łuczyc, jako zadośćuczynienie za ranę, jaką odniósł w wyniku zatargu z węgierskimi dworzanami króla. Król Władysław Jagiełło darowiznę tę potwierdził, a ostatecznie w 1422 roku przekazał w wieczyste posiadanie synowi Szafrańca, podkomorzemu krakowskiemu, również Piotrowi, w uznaniu jego zasług, za wierną służbę i udział w bitwie pod Grunwaldem wraz z drużyną, którą Szafraniec wystawił.
Trzeci z kolei Piotr Szafraniec zajmował się alchemią i czarną magią, a jego syn Krzysztof należał do najsłynniejszych polskich rycerzy rozbójników, który z rozkazu króla Kazimierza Jagiellończyka został pojmany, osądzony i ścięty.

Włodarze Pieskowej Skały w XVI wieku znów zaczęli odgrywać znaczącą rolę na dworze królewskim. Hieronim Szafraniec, sekretarz króla Zygmunta Starego, objął zamek pieskoskalski w 1542 roku i rozpoczął przebudowę zamku. Podążając za modą na włoski renesans, królewski sekretarz prawdopodobnie skorzystał z usług cenionych wówczas architektów: Włocha Nicolae Castiglione oraz współpracującego z nim Gabriela Słońskiego, którzy zaplanowali przebudowę zamku na wzór zamku wawelskiego. Hieronim nie dokończył przebudowy, dokonał tego jego brat stryjeczny - Stanisław Szafraniec.
Powstała okazała, renesansowa rezydencja z arkadowym dziedzińcem i loggią widokową na dolinę Prądnika i samotną skałę - Maczugę Herkulesa. Dziedziniec ozdobiły naturalistyczne maszkarony oraz kartusze z herbem Szafrańców - Starykoń i herbem żony Stanisława, Anny z Dębińskich - Rawicz. Data 1578 wykuta we fryzie obramienia okiennego przed wejściem na dziedziniec wewnętrzny, oznacza prawdopodobnie rok zakończenia przebudowy zamku. Wokół zamku założono ogrody, wykopano stawy i utworzono niewielki ogród zoologiczny.
Zamek w Pieskowej Skale pozostawał w rękach rodu Szafrańców do bezpotomnej śmierci Jędrzeja w 1608 roku.

Na początku XVII wieku dobra pieskoskalskie kilkakrotnie zmieniały właścicieli, stając się w 1640 roku własnością Macieja Zebrzydowskiego, starosty lanckorońskiego. Maciej Zebrzydowski dokonał kolejnej przebudowy zamku, wzmacniając system fortyfikacyjny. Od wschodniej strony zbudował dwa potężne bastiony, połączone murem kurtynowym, w którym umieszczono bramę wjazdową. Zamknięcie wschodniej strony murem utworzyło drugi dziedziniec, zwany dziedzińcem zewnętrznym. Mur kurtynowy dodatkowo wzmocniono od zewnątrz fosą, nad którą przerzucono most zwodzony.
Zebrzydowski wybudował również barokową kaplicę św. Michała, której przedsionek zwany jest sienią podsłuchową - słowa wypowiedziane szeptem w jednym końcu można wyraźnie usłyszeć w drugim.

Umocnienia Zebrzydowskiego okazały się niewystarczające. W latach 1655 - 1657 zamek zajęli Szwedzi, którzy zdewastowali i ograbili rezydencję. W 1718 roku pożar bardzo uszkodził budowlę.
Po tych kataklizmach zamek został odbudowany przez nowego właściciela - Hieronima Wielopolskiego. Prace remontowe bardzo zmieniły wygląd zamku. W celu ogrzania rezydencji, Wielopolski zamurował arkadowe krużganki, zabudował też arkady loggi widokowej. Wieżom zamkowym założono wtedy malownicze, baniaste hełmy. Przebudowano również wnętrza zamkowe, urządzono modne wówczas pokoje tureckie, perskie i rajskie.
W miejscu, gdzie dzisiaj jest ogród włoski, powstał trzykondygnacyjny budynek. Najniższą kondygnację zajmowały stajnie, do których prowadził wjazd pod mostkiem arkadowym, przed bramą w wieży zegarowej. Na poziomie dziedzińca zewnętrznego powstały wozownie, a piętro zajmowała służba łowiecka.

W 1842 roku dobra pieskoskalskie zakupił Jan Mieroszewski. Wielki pożar, jaki wybuchł w 1850 roku, strawił drewniane stropy oraz część wyposażenia zamku. Kolejny pożar w 1853 roku spowodował zawalenie się wieży na Skale Dorotki, niszcząc zamek górny, który nigdy już nie został odbudowany.

W czasie powstania styczniowego, w 1863 roku, zamek w Pieskowej Skale służył powstańcom Mariana Langiewicza za tymczasowe schronienie.

W latach 1863 - 1877 Mieroszewski odbudował zamek po pożarach, przywracając mu stan z okresu Wielopolskich. Wybudowano wtedy również dwie neogotyckie wieże w narożach bastionów oraz kilka wieżyczek obserwacyjnych. Nadbudowano wieżę obok bramy wjazdowej i zwieńczono ostrosłupowym dachem.

W 1887 roku Krzysztof Mieroszewski sprzedał Pieskową Skałę Michałowi Wilczyńskiemu, a ten pod koniec XIX wieku sprzedał adwokatowi Chmurskiemu, który u stóp zamku zbudował wille, nadając Pieskowej Skale charakter letniskowy. Majątek został zadłużony, a w 1902 roku zamek zlicytowano.

Zamek zakupiło Towarzystwo Akcyjne, które go odrestaurowało i adaptowało na pomieszczenia letniskowe. Założono tam również muzeum archeologiczno-przyrodnicze, które podczas I wojny światowej zostało zniszczone. Podczas II wojny światowej zamek służył za schronienie dla osieroconych dzieci z Wołynia i Zamojszczyzny oraz uchodźcom z Warszawy po powstaniu.

Po wojnie prowadzono prace badawcze i konserwatorskie, których celem było przywrócenie zamkowi autentycznych cech architektury renesansowej. Odkryto wówczas krużganki arkadowe, maszkarony i kartusze herbowe na dziedzińcu, a także otworzono loggię widokową, wieńcząc ją attyką. Wieżę zegarową nakryto miedzianym hełmem. Zrekonstruowano również ogród włoski z bukszpanowymi żywopłotami.

W 1970 roku w odrestaurowanych komnatach zamkowych otwarto muzeum, które jest oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. W zamku znajduje się również biblioteka Sapiehów z Krasiczyna, licząca 28 tysięcy tomów.

Obecnie ekspozycja stała muzeum to Przemiany stylowe w dziejach sztuki europejskiej od średniowiecza po dwudziestolecie międzywojenne. Muzeum w Pieskowej Skale prezentuje w nowoczesny sposób wybrane obiekty ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu, przedstawiające dzieje sztuki europejskiej.
Dziedziniec zewnętrzny jest ogólniedostępny, natomiast dziedziniec arkadowy i pomieszczenia zamkowe - po wykupieniu biletu.

Muzeum w okresie od maja do września otwarte jest:
wtorek - czwartek godz. 9.00 - 17.00,
piątek godz. 9.00 - 13.00,
sobota - niedziela godz. 10.00 - 18.00,
poniedziałek - muzeum nieczynne.
tel. (12) 389 60 04, e-mail: pieskowa.skala@neostrada.pl