Warowny klasztor i sanktuarium Maryjne we Mstowie

Mstów      0 Opinie

Opis

Mstów należy do najstarszych ośrodków osadnictwa polskiego. Pierwsza pisana wzmianka o Mstowie pochodzi z 1193 roku, kiedy był on własnością kanoników regularnych laterańskich opactwa Najświętszej Maryi Panny na wrocławskim Piasku.
W 1218 roku arcybiskup krakowski Iwo Odrowąż założył we Mstowie klasztor kanoników regularnych laterańskich, osiedlając w nim 12 zakonników z ośrodka wrocławskiego. Zakon kanoników regularnych jest zakonem kleryckim, zorganizowanym według reguły św. Augustyna, łączącym życie mnichów z posługą duszpasterską. Klasztor Mstowski miał być ostoją porządku społeczno-moralnego i stać na straży państwowości polskiej. Przez dłuższy czas klasztor był filią opactwa wrocławskiego, dopiero na początku XV wieku uniezależnił się od Wrocławia.

Pierwszy kościół we Mstowie, będący kościołem parafialnym, wybudował w 1140 roku Piotr Dunin Włostowic, spokrewniony podobno z królem Bolesławem Krzywoustym. Pod koniec XII wieku, w miejscu pierwotnego, drewnianego kościoła, kanonicy regularni laterańscy rozpoczęli budowę nowego, murowanego kościoła, a po roku 1220 wznieśli również zabudowania klasztorne, łącząc je od północy z kościołem.W 1441 roku kościół uzyskał tytuł kolegiaty p.w. Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej i św. Augustyna, a klasztor tytuł opactwa.

Kościół i klasztor stanęły na niewielkim wzniesieniu, na lewym brzegu Warty, we wsi Wancerzów, która dziś jest dzielnicą Mstowa. Warta wówczas dzieliła ziemię krakowską, na terenie której znajdował się Mstów, od ziemi sieradzkiej, należącej do diecezji gnieźnieńskiej, na terenie której wzniesiono kościół parafialny dla Mstowa. To dziwne usytuowanie kościoła sprawiło w 1456 roku, że parafia znalazła się pod jurysdykcją biskupów krakowskich, a klasztor pod jurysdykcją biskupów gnieźnieńskich.
W XV wieku przy klasztorze istniała już szkoła parafialna o wysokim poziomie nauczania. Zorganizowano również szpital wraz z apteką.

W pierwszej połowie XVII wieku wzniesiono obwarowania, na planie wieloboku. W narożnikach wieloboku umieszczono 9 niewielkich, okrągłych baszt obronnych. Największa, główna baszta, wzniesiona na planie kwadratu przy zachodnim murze, była niegdyś basztą bramną. Dziś baszta ta pełni rolę dzwonnicy. W XVII i XVIII wieku pole w obrębie murów używane było przez okoliczną szlachtę na sejmiki.

W 1566 roku pożar zniszczył znaczną część klasztoru. W latach późniejszych klasztor i kościół były wielokrotnie niszczone i wielokrotnie remontowane. Klasztor dzielnie opierał się napadom rabusiów i tatarów, aż do potopu szwedzkiego, kiedy to mury zburzono ogniem artyleryjskim, kościół i klasztor zajęli Szwedzi, niszcząc i rabując cenny dobytek. Po kolejnym pożarze w 1702 roku kapituła podjęła decyzję o budowie nowego kościoła, ponieważ wypalone mury groziły zawaleniem.

W latach 1718 - 1742 wzniesiono nowy, barokowy kościół z kamienia i cegły, prawdopodobnie na planie świątyni romańskiej, który konsekrowano w 1748 roku. Poszerzono wówczas także muru obronne.

Po II rozbiorze Polski, w 1793 roku klasztor należał do Prus, a miasto Mstów do Rosji. W tym okresie Prusacy zniszczyli zabudowania klasztorne. W 1801 roku poważny pożar dokonał ogromnych zniszczeń, a w 1819 roku arcybiskup warszawski Franciszek Malczewski dokonał kasaty klasztoru. Zabudowania klasztorne adaptowano na plebanię i szkołę, a kościół nadal pełnił rolę świątyni parafialnej dla mieszkańców Mstowa. Z dóbr klasztornych wydzielono kilka szlacheckich majątków ziemskich.

Podczas I wojny światowej bardzo ucierpiał kościół we Mstowie. Zniszczone zostały wieże kościelne, zawaliło się sklepienie nad nawą oraz zniszczono mury obronne. Odbudowa trwała całe dwudziestolecie międzywojenne. Inicjatorem odbudowy był ksiądz Tadeusz Maniewski..

W 1990 roku, po 171 latach nieobecności, kanonicy regularni laterańscy powrócili do Mstowa.

Dziś XVIII-wieczny kościół, XV-wieczny klasztor oraz XVII-wieczne mury obronne są cennym zabytkiem architektury sakralnej i obronnej.

Barokowa świątynia wzniesiona jest na planie krzyża łacińskiego. Jest to kościół orientowany, o budowie bazylikowej, trójnawowy, z prostokątnie zamkniętym prezbiterium. Kościół nakryty jest dwuspadowym dachem, pokrytym blachą miedzianą. Na połączeniu korpusu kościoła z transeptem umieszczono wieżyczkę na sygnaturkę, zwieńczoną barokowym hełmem z latarniami.
Fasadę kościoła flankują dwie wieże zwieńczone wysokimi, neobarokowymi hełmami. Fasada kościoła jest dwukondygnacyjna, z barokowym portalem, zwieńczona trójkątnym, wysokim frontonem. W fasadzie umieszczono wysokie, zamknięte półkoliście okna.
Ściany szczytowe prezbiterium i transeptu zwieńczone są wysokimi szczytami.
Na zachodniej elewacji rozpoczyna się seria cytatów biblijnych, rozmieszczonych wokół świątyni, pod gzymsem.

Trójnawowe wnętrze kościoła oddzielone jest od prezbiterium transeptem. Nawy boczne od nawy głównej odgradzają wysokie kolumny. Na szerokiej arkadzie, sklepionej kolebkowo, wsparty jest chór muzyczny z prospektem organowym. Wszystkie części kościoła sklepione są kolebkowo z lunetami.
Na sklepieniach prezbiterium, nawy głównej i w ramionach transeptu znajduje się bogata dekoracja stiukowa, składająca się m.in. z profilowanych listew, podkreślających lunety w sklepieniu kolebkowym. Prezbiterium, ramiona transeptu i nawa główna ozdobione są polichromią, pokrywającą całe ściany.
Z prezbiterium, od strony północnej, XV-wieczny, gotycki portal wykonany w drewnie, zamknięty łukiem trójlistnym, prowadzi do skarbczyka, połączonego z zakrystią. Z północnego ramienia transeptu do zakrystii wiedzie XVII-wieczny portal barokowy, wykonany w piaskowcu.

Świątynia mstowska posiada bardzo bogate wyposażenie barokowe ze złoceniami. W kościele znajduje się 11 ołtarzy późnobarokowych.
Ołtarz główny Wniebowzięcia przedstawia Matkę Bożą unoszącą się w obłokach pośród aniołów. W zwieńczeniu ołtarza umieszczono Trójcę Świętą w otoczeniu aniołów, na tle obłoków. Pomiędzy kolumnami ołtarza umieszczono posągi ojców kościoła: św. Grzegorza, św. Augustyna, św. Hieronima i św. Ambrożego.
W lewym ramieniu transeptu znajduje się ołtarz z rzeźbionym krucyfiksem oraz posągi św. Marii Magdaleny, Matki Bożej, Szymona z Cyreny i św. Longina.
W prawym ramieniu transeptu znajduje się XVII-wieczny obraz Matki Boskiej Szkaplerznej w otoczeniu aniołów. Wszystkie postacie na obrazie ozdobiono XVII-wiecznymi, srebrnymi sukienkami. W ołtarzu tym umieszczono również miedzioryt z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej, który kościołowi podarowała w 1647 roku Zofia Zamoyska, jako wizerunek słynący łaskami, który spowodował jej cudowne ozdrowienie.
Przy łuku tęczowym i przy filarach międzynawowych umieszczono kolejne, barokowe ołtarze. Są to ołtarze: św. Augustyna, św. Anny Samotrzeciej, św. Walentego, św. Antoniego Padewskiego, św. Ignacego Loyoli, św. Mikołaja biskupa, ołtarz Opatrzności Bożej i ołtarz św. Michała Archanioła.
W kościele znajduje się również barokowa ambona z postaciami czterech Ewangelistów, rokokowa XVIII-wieczna chrzcielnica z czarnego marmuru, barokowe stalle w prezbiterium oraz 6 rzeźbionych konfesjonałów z obrazami w zwieńczeniach, a także XVIII-wieczne ławki.

Od północy do kościoła przylegają dwukondygnacyjne, trójskrzydłowe zabudowania klasztorne. Otwory okienne ułożone są nieregularnie, co wskazuje na częste przebudowy budynku.

Obok kościoła znajduje się ludowy krucyfiks z ukrzyżowanym Chrystusem i narzędziami jego kaźni. Zachował się również pomnik nagrobny z figurą Chrystusa Dobrego Pasterza, co świadczy o cmentarzu grzebalnym, który mieścił się niegdyś na placu przykościelnym.

24 maja 2000 roku świątynia mstowska uzyskała tytuł Sanktuarium Najświętszej Marii Panny Mstowskiej Miłosierdzia, a 30 lipca 2000 roku arcybiskup Stanisław Nowak ukoronował słynący łaskami obraz. Obraz ten, podarowany kościołowi przez Zofię Zamoyską, uznany został za cudowny i otoczono go wielką czcią. Papierowy oryginał został naklejony na płótno, a następnie nałożony na deskę lipową. Twarz Maryi i Jezusa pokryto farbą olejną. Postacie osłaniają sukienki ze srebrnej, miejscami złoconej blachy. Matka Boska Mstowska Miłosierdzia pod szczególną opieką ma nowożeńców i młodych rodziców z dziećmi. W mstowskiej świątyni znajdują się również relikwie św. Walentego, co dodatkowo zachęca młode pary do zawierania małżeństw we mstowskiej farze.