Zamek królewski w Piotrkowie Trybunalskim

Opis

Niegdyś w Piotrkowie miały miejsce ważne wydarzenia historyczne, które miały wpływ na losy Polski. Do takich wydarzeń można zaliczyć zjazdy rycerstwa: w 1222 roku zwołany przez Leszka Białego, w 1233 roku zwołany przez księcia Konrada mazowieckiego. W Piotrkowie w latach 1354 - 1567 odbywały się zjazdy i sejmy walne koronne, tu w latach 1442 - 1628, w kościele św. Jakuba odbywały się synody kościelne prowincji gnieźnieńskiej. To właśnie w Piotrkowie w 1493 roku odbyły się obrady pierwszego sejmu, w którym brały udział dwie izby: Poselska i Senacka. To w Piotrkowie w 1578 roku utworzono najwyższy sąd szlachecki - Trybunał Koronny, który obradował w Piotrkowie aż do 1793 roku.
Wydarzenia te powodowały wizyty w Piotrkowie różnych dostojników, w tym również polskich królów.

Już król Kazimierz III Wielki polecił zbudować w Piotrkowie warownię królewską, a miasto otoczyć murami obronnymi. Z upływem lat siedziba królewska Kazimierza Wielkiego okazała się niewystarczająca dla potrzeb królewskich, zwłaszcza podczas obrad sejmu.

Król Zygmunt I Stary nakazał budowę nowej rezydencji. Zamek królewski w Piotrkowie wybudował w latach 1512 - 1519 nadworny murator królewski, mistrz Benedykt z Sandomierza.
Wzniesiono królewską wieżę mieszkalną na planie prostokąta o bokach 18x20 m, w stylu kamienicy renesansowej. Jako budulca użyto kamieni polnych, cegły i piaskowca. Wzniesiono masywną wieżę o grubości murów ceglanych dochodzących do 2,4 m. Zamek był budowlą trzykondygnacyjną, podpiwniczoną, ulokowaną na kopcu ziemnym, otoczonym fosą.

Mur podpiwniczenia, zbudowany z kamieni polnych, przechodzi w ceglaną, nieotynkowaną ścianę. Narożniki budynku ujęte są ciosami z jasnego piaskowca. Z takiego samego piaskowca są również obramienia okien, dekorowane smukłymi, rzeźbionymi laskami. Z piaskowca wykonane są także gzymsy nadokienne, lekko wysunięte przed lico ścian.
Ściany początkowo zwieńczone były attyką. Wejście do zamku umiejscowiono w północnej elewacji, w jej wschodniej części. Posadzki w zamku wykonano z czerwonego marmuru. Piwnice i klatka schodowa sklepione były sklepieniem kolebkowym, natomiast wszystkie pomieszczenia mieszkalne przykryte były drewnianymi stropami.
Wnętrza rezydencji zdobiły bogato dekorowane portale, rzeźbione w piaskowcu.

W zamku zastosowano wyjątkowe na owe czasy rozwiązanie, a mianowicie wbudowaną, sklepioną kolebką, klatkę schodową, umieszczoną w północno-wschodnim narożniku sieni. Te szerokie, kamienne schody były istotnym elementem kompozycji przestrzennej wnętrza zamkowego.

Wnętrza zamku pełniły funkcję pomieszczeń mieszkalno-reprezentacyjnych. Przyziemie pełniło funkcję gospodarczo-magazynową, parter służył mieszkającemu w zamku urzędnikowi królewskiemu, zaś piętro służyło królowi. Królewski apartament mieszkalno-reprezentacyjny składał się z sali, izby i sieni o charakterze reprezentacyjnym. Na najwyższej kondygnacji mieściła się sala, w której obradował Senat pod przewodnictwem króla.

W miarę upływu lat, zamek coraz rzadziej służył władcom Polski, już Zygmunt II August upodobał sobie położony w lesie, drewniany dwór na Bugaju, skąd przyjeżdżał na obrady parlamentu do Piotrkowa.

Zdecydowany kres świetności zamku przyniosły wojny polsko-szwedzkie. W 1657 roku wojska szwedzkie zdobyły go, splądrowały i zdewastowały.

W 1670 roku starosta piotrkowski Michał Warszycki odbudował zamek, nadając mu nowy wygląd. Budowlę przykryto namiotowym, czterospadowym dachem, na którego szczycie umieszczono orła, trzymającego w dziobie literę M, nawiązującą do imienia panującego wówczas monarchy - Michała Korybuta Wiśniowieckiego.
Pomimo tego, że w zamku mieścił się urząd i sąd grodzki, wyższe piętra zamku pozostawały puste.

Podczas zaborów, w 1826 roku powstał nawet pomysł, aby zamek zamienić na biuro komisarza i mieszkania, a nawet możliwe było wyburzenie go. Ostatecznie zdjęto z dachu orła, zasypano fosę, a pożar w 1869 roku dopełnił dewastacji. W efekcie obniżono budynek o jedną kondygnację, skuto kamienne gzymsy, a dawny zamek królewski zamieniono w cerkiew garnizonową i przykryto cerkiewną kopułą.

Po odzyskaniu niepodległości zamek przekazano Polskiemu Towarzystwu Krajoznawczemu, które umieściło tu muzeum. Na środku południowej elewacji umieszczono kamienną tarczę z orłem - herbem Jagiellonów.
Podczas II wojny światowej zamek znów ucierpiał, a po zakończeniu działań wojennych zamek odbudowano. W zamku ulokowano Muzeum Historyczne miasta Piotrkowa.
W latach 1963 - 1969 odbudowano trzecią kondygnację, a budynek nakryto czterospadowym, miedzianym dachem namiotowym - nie zdecydowano się na odtworzenie attyki.

Dziś w zamku znów mieści się muzeum. Z pierwotnych elementów zamku zachowały się kolebkowe sklepienia przyziemia oraz portale i zdobienia. Na parterze i pierwszym piętrze znajdują się cenne obramienia okienne z początków XVI wieku.

Nieopodal zamku, w 1993 roku odsłonięto pomnik upamiętniający ukształtowanie się sejmu polskiego na zjeździe generalnym w Piotrkowie w 1493 roku.