Archikatedra w Oliwie

Gdańsk - Oliwa      0 Opinie

Opis

W 1186 roku książę pomorski Sambor I sprowadził z konwentu w Kołbaczu zakon cystersów i ulokował go we wsi Olyva. Cystersi zbudowali klasztor i pierwsze oratorium, które rozrastało się z upływem wieków. Zakon cystersów przez cały okres swego istnienia miał swoich dobroczyńców, co czyniło go bogatym zakonem. Dzięki temu miał również wrogów. W 1226 roku klasztor został obrabowany i spalony przez Prusów, a napad powtórzył się w 1236 roku. Również Krzyżacy w XIII wieku wielokrotnie napadali na oliwski klasztor. Po napadach pruskich i krzyżackich kościół był odbudowywany i rozbudowywany. W XIII wieku romańskie oratorium zamieniono w prezbiterium, obok którego zbudowano dwie kaplice, dobudowano zachodni korpus świątyni oraz nawę poprzeczną.
W 1350 roku w wyniku ogromnego pożaru, spłonął doszczętnie kościół i klasztor. W latach 1350 - 1355 kościół odbudowano i rozbudowano. Kaplice połączono, tworząc ambit wokół prezbiterium. Kościół odbudowano w stylu gotyckim, nadając mu rozmiary, jakie zachował do dziś. Wzniesiono również dwie wieże flankujące fasadę świątyni.
W XVII wieku klasztor oliwski był wielokrotnie plądrowany i niszczony przez wojska szwedzkie, a także przez żołnierzy gdańskich. Po zakończeniu wojen szwedzkich w 1660 roku, to właśnie w Oliwie, w krużgankach klasztornych został podpisany traktat pokojowy.
Spokojniejsze czasy, jakie nastały pod koniec XVII wieku, sprzyjały odbudowie klasztoru i kościoła. Z tego okresu pochodzi wiele elementów wystroju świątyni, w tym również oliwskie organy. Najlepsze czasy opactwa skończyły się w 1772 roku, kiedy po rozbiorze Polski Oliwa znalazła się pod panowaniem pruskim. W tym czasie państwo pruskie przejęło wszystkie dobra klasztorne, z wyjątkiem gdańskich.
W okresie wojen napoleońskich w Oliwie urządzono lazaret francuski, a kilka lat później lazaret rosyjski. Kiedy w 1814 roku Wolne Miasto Gdańsk zostaje przyłączone do państwa pruskiego - Oliwie grozi kasata klasztoru. W 1820 roku wydano zakaz przyjmowania nowicjuszy, a w 1831 roku definitywnie zlikwidowano klasztor cystersów w Oliwie.

Po kasacie opactwa w 1831 roku, kościół klasztorny przeszedł pod zarząd diecezjalny i zamieniono świątynię w kościół parafialny p.w. Trójcy Świętej, NMP i św. Bernarda. W 1925 roku podniesiony został do godności katedry - siedziby biskupa gdańskiego. W 1976 roku katedra otrzymała tytuł Bazyliki Mniejszej, a w 1992 roku została podniesiona do rangi Archikatedry.

Świątynia oliwska jest kościołem orientowanym, zbudowanym z cegły w stylu gotyckim. Posiada budowę bazylikową z transeptem i wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Bazylika jest najdłuższym cysterskim kościołem na świecie - ma 107 m długości i 19 m szerokości. Fasadę kościoła flankują dwie smukłe, ośmioboczne wieże z czerwonej cegły, o wysokości 46 m, zwieńczone ostro zakończonymi, wysokimi hełmami. Fasada kościoła jest otynkowana, zakończona wysokim szczytem. Fasadę zdobi barokowy portal z piaskowca z 1688 roku, nad którym umieszczono kartusz z herbem fundatora. Nad kartuszem znajduje się tablica upamiętniająca patronów opactwa oraz datę dekoracji fasady. Nad portalem znajduje się duże okno witrażowe, nad którym umieszczono monogram Maryi, a ponad kolejnymi oknami monogram Jezusa.
Cała budowla jest oszkarpowana, a od wschodu, przy prezbiterium, zastosowano potężne przypory wiszące. Ramiona transeptu zakończone są szczytami. Kościół nakryty jest dachem dwuspadowym, a nawy boczne i obejście prezbiterium - dachem pulpitowym. Na skrzyżowaniu naw umieszczono wieżyczkę na sygnaturkę, którą zwieńczono hełmem z latarniami, a na kalenicy transeptu jeszcze dwie, mniejsze wieżyczki, również zwieńczone hełmami z latarniami.

Do wnętrza katedry wchodzi się przez rokokową kruchtę zachodnią z XVIII wieku, umieszczoną pod balkonem chóru, na którym znajdują się słynne oliwskie organy. Cały kościół jest pomalowany na biało.

Nawa główna i prezbiterium przykryte są sklepieniami gwiaździstymi, ozdobionymi złocistymi gwiazdkami. Po prawej stronie nawy głównej widać Kaplicę Mariacką, zwaną też Kaplicą Polską, zamkniętą renesansowymi kratami. Ponieważ obecnie jest to kaplica Seminarium Duchownego, które mieści się w zabudowaniach klasztornych, wejście do kaplicy prowadzi z klasztornych krużganków. Nawę główną zdobią obrazy ze scenami z Nowego Testamentu oraz obrazy Drogi Krzyżowej.

W prezbiterium znajduje się ołtarz główny z 1688 roku. Wśród 14 siedmiometrowej wysokości kolumn z piaskowca umieszczono obraz Andrzeja Stecha, przedstawiający Maryję i św. Bernarda. Powyżej znajduje się stiukowe wyobrażenie nieba, gdzie pośród obłoków mieszczą się figury aniołów oraz postaci Starego i Nowego Testamentu. Obłoki te otaczają witraż, przedstawiający Trójcę Świętą. Po lewej stronie ołtarza znajduje się tabernakulum z 1735 roku. Po obu stronach prezbiterium stoją renesansowe, dwupoziomowe stalle. Na ścianach umieszczono tablicowe portrety dobroczyńców, które zakrywają starsze malowidła naścienne, przedstawiające tych samych fundatorów.

Prezbiterium otoczone jest wokół ambitem, czyli obejściem, sklepionym przeskokowo. Po zewnętrznej stronie ambitu znajduje się krypta grobowa biskupów gdańskich, nad którą mieści się Kaplica św. Krzyża, zwana również Kaplicą Opacką. Sama kaplica pochodzi z XIV wieku, ale jej wystrój jest dużo młodszy. Głównym elementem wystroju kaplicy jest XVIII-wieczny ołtarz, który stanowią rzeźby tworzące grupę Ukrzyżowania. Do kaplicy prowadzą schody, a wejście do niej zamyka barokowa krata. Kaplica nakryta jest kopułą z latarnią.
W ambicie, na wewnętrznej ścianie odkryto częściowo romańskie przejście - prawdopodobnie pozostałość wejścia do pierwszego, murowanego oratorium cysterskiego.
W obejściu znajdują się epitafia, nagrobek Jerzego Konstantego Hülsena, XVII-wieczne ołtarze, XVIII-wieczny tron opacki oraz mały i wielki baldachim. Podobno wielki baldachim osobiście haftowała szwedzka królowa Krystyna dla oliwskiego opactwa, jako symboliczną rekompensatę za zniszczenia dokonane w Oliwie przez Szwedów.
W posadzce ambitu umieszczono płyty nagrobne zakonników i osób związanych z klasztorem.

Prezbiterium od korpusu świątyni oddziela transept o wysokości równej wysokości nawy głównej i sklepiony gwiaździście. Z lewej strony łuku tęczowego mieści się XVIII-wieczna ambona, którą zdobią sceny z życia św. Bernarda. Daszek nad amboną zdobi figura tryumfującego Chrystusa z krzyżem.
Północne ramię transeptu zamyka balustrada, oddzielająca część sakralną. Na północnej ścianie znajduje się ołtarz Zwiastowania. Przy wschodniej ścianie umieszczono, przeniesiony z prezbiterium, dawny ołtarz główny z początku XVII wieku. Przy zachodniej ścianie, pod emporą stoi piękna, bogato zdobiona stalla z XVI wieku.
W południowym ramieniu transeptu znajduje się ołtarz św. Józefa z 1637 roku. Obok ołtarza umieszczono XVI-wieczny zegar z tablicą poświęconą Trójcy Świętej, którą otaczają promienie i postacie aniołów. Przed ołtarzem ustawiono XVII-wieczny grobowiec książąt pomorskich z czarnego marmuru. Schody znajdujące się w południowym ramieniu transeptu prowadziły do dormitorium. Tuż obok znajduje się zdobiona malowidłami empora, wsparta na kolumnach. Na tej emporze umieszczono małe organy chórowe. Prospekt organowy zdobią złote ornamenty oraz anioły otaczające króla Dawida.

Nawa północna, przykryta sklepieniem gwiaździstym, mieści pięć ołtarzy bocznych z XVII wieku. Z nawy północnej jest również wejście do Kaplicy św. Jana Nepomucena, zwanej także Kaplicą Chrzcielną. Kaplica pochodzi z początku XVII wieku, a jej rokokowy wystrój z 1745 roku. Naprzeciw kaplicy umieszczono najmniejszą część organów, czyli pozytyw. Przy nawie północnej znajduje się również pseudobarokowa kruchta północna.

Nawa południowa jest krótsza i węższa od nawy północnej. Przykrywa ją sklepienie krzyżowo-żebrowe. Na południowej ścianie nawy umieszczone zostały płyty nagrobne, wyjęte z posadzki, aby uchronić je przed zatarciem.

Największą atrakcją turystyczną oliwskiej katedry są jej organy, które przyciągają miłośników muzyki organowej z całego świata.
Obecne wielkie organy zbudował Johann Wilhelm Wulf z Ornety. Początkowo przebudował małe organy w transepcie, a kiedy udoskonalił swój kunszt u najlepszych mistrzów europejskich, rozpoczął prace nad wielkimi organami w 1763 roku. Jednocześnie wstąpił do zakonu cystersów, przyjmując imię Michał. W pracach, które trwały 25 lat, pomagało mu wielu mnichów. Brat Michał Wulf zmieścił potężny instrument w wąskiej nawie, umieszczając piszczałki półkoliście i wysuwając największe piszczałki basowe przed balustradę chóru. W głębi instrumentu, otoczony piszczałkami, mieści się owalny witraż. Prospekt organowy ozdobiony jest postaciami aniołów z instrumentami muzycznymi, które można wprawić w ruch razem z wirującym słońcem i gwiazdami. Nad aniołami unosi się Duch Święty w postaci gołębicy.
Brat Michał stworzył instrument składający się z 5100 piszczałek w 83 rejestrach. Piszczałki wykonano z drewna lipowego, dębowego i jodłowego oraz odlano z cyny. Największe piszczałki mają ok. 10 metrów, a najmniejsze po kilkanaście cm. Stół gry posiadał trzy klawiatury ręczne i jedną nożną. Powietrze do piszczałek dostarczane było przez kanał wiatrowy z miechów uruchamianych przez 14 czerpaków, które obsługiwane były przez 4 do 7 kalikantów.
Organy były kilkakrotnie rekonstruowane, rozbudowywane i naprawiane. W latach 1966 - 1968 dobudowano małe, dziewięciogłosowe organy, tzw. pozytyw, który umieszczono w lewym łuku nawy głównej. Ostatnia gruntowna renowacja zabytkowego prospektu przeprowadzona była w 2003 roku. Wtedy rozbudowano również organy chórowe w transepcie oraz zainstalowano nowy, elektroniczny stół gry.
Oliwskie organy wykorzystywane są nie tylko do celów liturgicznych, ale również do demonstracji organowych dla turystów. Latem, dwa razy w tygodniu odbywają się tu koncerty organowe, w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej.

Piękne brzmienie oliwskich organów, a także widok poruszających się aniołów grających na instrumentach, przyciąga do Oliwy szerokie rzesze słuchaczy i turystów z całego świata.

Zdjęcia

Archikatedra w Oliwie - wyobrażenie niebios nad ołtarzem głównym
Archikatedra w Oliwie - nawa główna, organy
Archikatedra w Oliwie - prezbiterium
Archikatedra w Oliwie - organy
Archikatedra w Oliwie