Kalisz - katedra św. Mikołaja

Kalisz      0 Opinie

Opis

Kościół pw. św. Mikołaja Biskupa, ufundowany przez księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego i jego małżonkę - błogosławioną Jolantę, został wzniesiony w latach 1253 - 1257. Jest to najstarsza świątynia nowego miasta, lokowanego tu przez Henryka Brodatego w 1233 roku.

Kościół początkowo zarządzany był przez duchowieństwo diecezjalne, dopiero król Kazimierz Wielki w 1358 roku sprowadził do Kalisza konwent kanoników laterańskich reguły św. Augustyna ze wsi Męka pod Sieradzem i oddał im w zarząd świątynię i parafię.
W 1441 roku świątynia św. Mikołaja została wyniesiona do godności kolegiaty zakonnej. W 1448 roku obok gotyckiej świątyni wzniesiono murowany z cegły, piętrowy budynek klasztorny, w którym m.in. umieszczono szkołę parafialną. W 1538 roku budynek klasztorny połączony został z kościołem krytym gankiem arkadowym. Wówczas również otoczono murem cmentarz kościelny.

Kalisz był wielokrotnie trawiony przez pożary. Podczas pożaru w 1560 roku poważnie ucierpiał zarówno kościół, jak i klasztor. Spłonęła wówczas bogata biblioteka zakonna. Świątynię odbudowywał murator z Poznania Jan wraz z pomocnikiem Mateuszem.

Kolejny pożar miasta wybuchł w 1609 roku. Wówczas poważnie został uszkodzony kościół. Znów odbudowano świątynię z uzupełnieniami w stylu renesansu. Prace budowlane odbywały się według projektu i pod nadzorem architekta Albina Fontany. Podwyższono wówczas nawy boczne, a nad całym korpusem nawowym założono sklepienia kolebkowe z lunetami, pokryte dekoracją stiukową w typie kalisko-lubelskim o bogato oprofilowanych motywach geometrycznych. Również szczytowi świątyni nadano styl renesansowy.

Na początku XVII wieku król Zygmunt III Waza rozesłał posłów do różnych państw, aby przedstawić sytuację Polski i uzyskać pomoc przeciw zagrażającej potędze tureckiej. Wśród posłów był sekretarz królewski i starosta bydgoski - Piotr Żeromski, którego król wysłał do Niderlandów. Piotr Żeromski będąc w Antwerpii, zakupił w pracowni Petera Paula Rubensa obraz Zdjęcie Chrystusa z krzyża, przywiózł go do kraju i ofiarował kaliskiej farze św. Mikołaja. Obraz został umieszczony w ołtarzu głównym świątyni.

W 1706 roku, po bitwie pod Kaliszem między Szwedami i stronnikami Stanisława Leszczyńskiego, a wojskami elektorskimi Augusta Mocnego, wspieranego przez wojska Cesarstwa Rosyjskiego i polskich stronników, wojska rosyjsko-saskie wdarły się do miasta w pościgu za pokonanymi Szwedami, zrabowali kościoły i podpalili Kalisz. Pożar zniszczył miasto, spłonął dach kościoła św. Mikołaja wraz z gotycką wieżą. Ze świątyni ocalały główne mury i część prezbiterium. Kościół farny został odbudowany, a gotycką bryłę świątyni otynkowano, przez co zatraciła ona swój gotycki charakter, zwłaszcza, że nie odbudowano zawalonej wieży.

Kolejny groźny pożar miasta w 1792 roku oszczędził kościół św. Mikołaja. W 1793 roku, podczas II rozbioru Polski, Kalisz został włączony do zaboru pruskiego. Władze pruskie zdecydowały się zburzyć nadwątloną świątynię. Rozbiórka kościoła odpowiadała władzom pruskim, które na zagrabionych terenach prowadziły walkę nie tylko z polskością, lecz również z katolicyzmem. Król pruski zatwierdził projekt rozbiórki świątyni, zaczęto nawet sprzedawać cegłę rozbiórkową z kościoła skazanego na unicestwienie.

3 października 1806 roku zdecydowany sprzeciw mieszczan kaliskich i okolicznych chłopów uniemożliwił wykonanie tego projektu. Wierni nie wpuścili do kościoła ani przedstawiciela władz pruskich, ani ks. Stanisława Podbowicza, który miał dokonać aktu ekssakracji świątyni. Zorganizowano nawet straż czuwającą w dzień i w nocy. Z pomocą przyszły wypadki polityczne. 14 października 1806 roku, w bitwie pod Jeną wojska pruskie poniosły klęskę, co spowodowało ustąpienie Prusaków z Kalisza. W ten sposób kaliska świątynia ocalała przed jej wyburzeniem.

W 1810 roku arcybiskup gnieźnieński zniósł w Kaliszu konwent kanoników laterańskich reguły św. Augustyna, a kościół św. Mikołaja wraz z parafią oddano we władanie duchowieństwu diecezjalnemu. Klasztor przebudowano wówczas na plebanię, rozebrano ganek łączący klasztor z kościołem, a także dokonano remontu świątyni.

W latach 1869 - 1871 przeprowadzono gruntowny remont kościoła farnego. Do odbudowy włączyły się również władze miasta, nakazując przymusowe składki, a także parafianie składający dobrowolne ofiary. Znaleźli się też indywidualni dobroczyńcy, wspierający dzieło odbudowy większymi fundacjami.
Podczas tego remontu wzmocniono sklepienia, założono nowy dach z belkami, podniesiono posadzkę, powiększono otwory okienne do pierwotnych rozmiarów, zamówiono nowe organy, zbudowano nowe schody na chór, odnowiono wszystkie ołtarze, sprawiono nową ambonę, a w kruchcie kościelnej umieszczono kutą kratę, ufundowaną przez kaliskiego historyka - Adama Chodyńskiego. Główną zmianą w kościele była przebudowa kapitularza zakonnego i jednej zakrystii, tworząc kaplicę Matki Bożej Pocieszenia. Kaplica ta poświęcona została 11 czerwca 1871 roku przez proboszcza ks. Józefa Lisieckiego.
W 1874 roku kaliski budowniczy Franciszek Tournell zaprojektował i rozpoczął odbudowę wieży kościelnej. Czworoboczna wieża usytuowana jest częściowo na podmurówce kamiennej. Gotycki styl z ostrołukowymi oknami zachowany jest do wysokości dachów naw bocznych, wyżej wieża w stylu neogotyckim, znacznie węższa, ośmiokątna, opięta czterema charakterystycznymi przyporami ze sterczynami. Najwyższa część wieży również ośmioboczna, jeszcze węższa, zwieńczona hełmem.

W 1904 roku elewacja zewnętrzna świątyni została oczyszczona ze zbędnych naleciałości, skuto wówczas XVIII-wieczne tynki, pozostawiając je jedynie na elementach renesansowych. W ten sposób kościół znów przybrał dawny wygląd.
W 1922 roku odkopano mury kościoła aż do dawnych fundamentów, obniżając znacznie teren wokół świątyni. Ostatecznie otoczenie kościoła zostało uporządkowane w latach 70. XX wieku, kiedy usunięto zwały ziemi nagromadzonej przy odsłanianiu dolnych partii świątyni.

II wojna światowa oszczędziła farę św. Mikołaja, ale w okresie okupacji kościół został sprofanowany i służył za magazyn artykułów dla fabryki koncentratów spożywczych w Winiarach.

Nie był to koniec nieszczęść, jakie spadały na najstarszą świątynię w Kaliszu. W nocy z 13 na 14 grudnia 1973 roku, z niewyjaśnionych przyczyn, wybuchł w kościele pożar w tej części ołtarza głównego, gdzie umieszczony był obraz Rubensa Zdjęcie Chrystusa z krzyża. Oficjalny komunikat władz dochodzeniowych informował, że obraz Rubensa spłonął. Do dziś większość kaliszan wierzy w maskowany rabunek, tym bardziej, że podobno trzy miesiące po pożarze, w niemieckiej prasie ukazało się ogłoszenie o chęci sprzedaży obrazu Rubensa pt. Zdjęcie z krzyża.

25 marca 1992 roku kościół św. Mikołaja podniesiony został do godności katedry w nowo powstałej Diecezji Kaliskiej. Pierwszym biskupem został ks. Stanisław Napierała.

Gotycka świątynia św. Mikołaja jest kościołem wzniesionym w stylu gotyckim. Liczne przebudowy spowodowały utratę jednolitego charakteru architektonicznego. Katedra jest świątynią trzynawową, halową, z węższym i niższym prezbiterium, zamkniętym prostokątnie. Przed zachodnią fasadą wznosi się gotycko-neogotycka wieża, mieszcząca na dole kruchtę. Cały kościół opięty jest gotyckimi szkarpami.

Czteroprzęsłowy korpus nawowy przykryty jest barokowymi sklepieniami kolebkowymi z lunetami, ze stiukową dekoracją w stylu lubelsko-kaliskim. Dwuprzęsłowe prezbiterium nakrywa gotyckie sklepienie gwiaździste, utrzymane w kolorystyce granatu, natomiast kaplicę Matki Bożej Pocieszenia - sklepienie krzyżowe.

Barokowy ołtarz główny z 1662 roku kontrastuje z gotyckim prezbiterium. Do 1973 roku ołtarz ten zdobiło dzieło Rubensa Zdjęcie Chrystusa z krzyża. Obecnie w ołtarzu umieszczono wierną kopię oryginału, wykonaną w 1977 roku przez kaliskiego artystę malarza Bronisława Owczaka. Druga kondygnacja ołtarza poświęcona jest patronowi kościoła, św. Mikołajowi, natomiast trzecia Bogu Ojcu i Duchowi Świętemu.
W prezbiterium znajdują się pięknie zdobione dębowe stalle z postaciami św. Józefa, św. Jana Chrzciciela i dwunastu apostołów.
Ściany gotyckiego prezbiterium w 1905 roku zostały pokryte polichromią ze scenami z życia błogosławionej Jolanty i Bolesława Pobożnego - dobrodziejów świątyni oraz scenami z życia św. Mikołaja - patrona kościoła. Polichromię wykonali St. Rudziński, St. Jasiński i B. Wiśniewski.

Katedrę kaliską zdobią również barokowe i rokokowe ołtarze boczne, pochodzące z XVII i XVIII wieku, a także XVIII-wieczna, rokokowa ambona, kamienna chrzcielnica z miedzianą nakrywą z 1719 roku, czy rokokowy feretron z XVIII wieku z rzeźbą św. Jana Nepomucena.
Do cenniejszych zabytków katedry należy obraz Adoracja Matki Boskiej przez św. Paschalisa z panoramą Kalisza w tle, a także obraz Droga na Golgotę z końca XVI wieku.

Nawy boczne świątyni zdobią przepiękne witraże z początku XX wieku. W północnej nawie znajdują się witraże z wizerunkami: św. Kunegundy (Kingi) - księżny krakowskiej i sandomierskiej, św. Kazimierza - królewicza polskiego, św. Franciszka z Asyżu oraz czwarty witraż bez postaci z dekoracją z białych lilii. Nawę południową zdobią witraże: ze sceną Ukrzyżowania, z wizerunkiem św. Augustyna, św. Józefa, św. Tomasza oraz ostatni bez postaci, z symbolami papieskimi.

Najciekawszym miejscem w katedrze jest kaplica Matki Bożej Pocieszenia z 1871 roku, zwana również Kaplicą Polską lub Kaplicą pod Orłami. Znajduje się ona po lewej stronie prezbiterium, na przedłużeniu północnej nawy bocznej. Swą wyjątkowość kaplica zawdzięcza polichromii wykonanej w 1909 roku przez krakowskiego, młodopolskiego artystę malarza, Włodzimierza Tetmajera. Dzieło Tetmajera pełne jest symboliki, obrazującej aktualną sytuację Polski.
Na południowej ścianie kaplicy znajduje się kompozycja Alegoria Umarłej Polski, przedstawiająca śpiącą pod zaborami Polskę, wyobrażoną przez zmarłą pierwszą żonę Kazimierza Wielkiego - Aldonę, okrytą królewskim płaszczem gronostajowym. Po prawej stronie stoi Kazimierz Wielki, św. Jadwiga królowa i Władysław Jagiełło, z lewej strony grupa kaliszan, reprezentująca wszystkie stany: duchowny, ziemiaństwo, rzemiosło, chłopów. Wszyscy modlą się do Maryi, królowej Polski o wskrzeszenie śpiącej ojczyzny. Poniżej tych postaci leży krwawiący robotnik, rozstrzelany w Kaliszu w 1905 roku, podczas zamieszek rewolucyjnych.
Ściana zachodnia zwana jest Ścianą Królewską. Nad wejściem do kaplicy, w centralnym miejscu stoi księżna kaliska błogosławiona Jolanta, po jej prawej stronie Piastowie: król Władysław Łokietek, mąż Jolanty Bolesław Pobożny i Mieszko III Stary. Obok nich Przemysł, składający swój miecz u ich stóp. Z lewej strony arcybiskup Jarosław Bogoria Skotnicki, król Zygmunt Stary, Zygmunt August i Jan Kazimierz. W narożnikach herby Polski i Kalisza.
Północna ściana podzielona jest dwoma oknami z witrażami Tetmajara. W jednym z nich umieszczonay jest wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej, w drugim - Matki Boskiej Ostrobramskiej. Ściana ta ozdobiona jest kompozycją, której centralną postacią jest Piast Kołodziej w towarzystwie słowiańskich świętych, Cyryla i Metodego. Obok stoi Rzepicha z synkiem Siemowitem (pradziadem Mieszka I).
Na sklepieniu kaplicy, poza Trójcą Świętą, namalowany jest anioł w zbroi husarskiej, anioł grający na trąbce i wzywający Polaków do walki o niepodległość, a także polscy święci i błogosławieni.
Całą kaplicę na wysokości ok. 3,5 m obiega fryz ze srebrnych orłów.

W 1913 roku jakiś życzliwy wysłał anonim do gubernatora, zawierający wyjaśnienie znaczenia tych obrazów i ich treści antyrosyjskich. Ponieważ sprawa została skierowana do sądu, co groziło zamurowaniem kaplicy lub, co gorsze, zniszczeniem polichromii, dzieło Tetmajera objęte zostało swoistą cenzurą. Proboszcz parafii św. Mikołaja, ks. Jan Sobczyński kazał zamalować białą farbą te fragmenty obrazów, które budziły najwięcej zastrzeżeń. Zamalowano więc postać Aldony, szlachcica klęczącego u jej stóp, Kazimierza Wielkiego, Władysława Jagiełłę, Jadwigę, fryz ze srebrnych orłów, a także wyjęto z okien witrażowych herb Polski - Orła i herb Litwy - Pogoń. Po odzyskaniu niepodległości usunięto farbę klejową i dziś można podziwiać dzieło Tetmajera w pełnej krasie.

Kościół św. Mikołaja w Kaliszu w swej długiej historii, był świadkiem wielu wydarzeń. W tej świątyni został ochrzczony Adam Asnyk, tu Maria Wasiłowska poślubiła Jana Konopnickiego, tu również zawarli małżeństwo aktorzy Irena Poświk z Ludwikiem Solskim. Katedrę kaliską w 1997 roku odwiedził Ojciec Święty Jan Paweł II, podczas pielgrzymki do św. Józefa Kaliskiego.