Wdzydze Kiszewskie - Kaszubski Park Etnograficzny

Wdzydze Kiszewskie      0 Opinie

Opis

Pomysłodawcami utworzenia pierwszego na ziemiach polskich muzeum "pod chmurką" byli małżonkowie Teodora i Izydor Gulgowscy. On był nauczycielem, poetą kaszubskim, publicystą, dziennikarzem. Ona - malarką, folklorystką, animatorką sztuki ludowej na Kaszubach. We Wdzydzach Kiszewskich Gulgowscy osiedli pod koniec XIX wieku.

W 1906 roku zakupili od miejscowego gospodarza Michała Hinca XVIII-wieczną, podcieniową chałupę gburską. Tu kolekcjonowali sprzęty domowe i gospodarskie, a także wyroby sztuki ludowej. Gulgowscy wiele uczynili, aby uratować ginące kaszubskie rzemiosło i sztukę ludową. Uruchomili warsztaty plecionkarstwa z korzeni sosny, warsztaty garncarstwa, malowania obrazów na szkle, a przede wszystkim haftu kaszubskiego. Teodora odnalazła i opracowała graficznie kaszubski styl ludowy. Wraz z miejscowymi dziewczętami przygotowała pierwsze kompozycje haftów, które niebawem pokazywano na wystawach krajowych i zagranicznych. Gulgowska wykształciła ponad 100 profesjanalnych hafciarek, a wkrótce ich kompozycje haftu ludowego nazywano "szkołą wdzydzką haftu kaszubskiego". Izydor Gulgowski był autorem licznych publikacji poświęconych etnografii Kaszub.

W 1925 roku zmarł przedwcześnie Izydor Gulgowski. Został pochowany na terenie Muzeum, na wzgórzu nad jeziorem Gołuń. Kamień na grobie męża własnoręcznie ozdobiła Teodora kolorowymi kwiatami wzoru kaszubskiego.

Po śmierci męża Teodora sama zajmowała się zbiorami, kolekcjonowaniem, warsztatami twórczości ludowej, prowadziła szkołę haftu, była kustoszem i administratorem Muzeum. W jej pracowni malarskiej często spotykali się malarze, poeci, twórcy kaszubscy, aby podyskutować o sztuce.

W 1929 roku Gulgowska przekazała swe zbiory Ministerstwu Oświecenia Publicznego, sama zaś pozostała nadal kustoszem Muzeum.

Potężny pożar, jaki wybuchł w 1932 roku, strawił kaszubskie muzeum. Spłonęła gburska chata z cennym zbiorem złotem haftowanych czepców, kolekcja obrazów na szkle, zbiór świątków, a także unikalne sprzęty domowe i gospodarskie. Spłonął również dom Teodory, stojący nieopodal gburskiej chaty. Gulgowska rozpoczęła starania o odtworzenie muzeum. W tym celu zakupiła stodołę z 1810 roku i z jej starego drewna zleciła zbudowanie kopii spalonej gburskiej chaty. Dzięki wsparciu lokalnej ludności kaszubskiej, już w 1936 roku Teodora zgromadziła nową kolekcję mebli, sprzętów domowych i gospodarskich, narzędzi oraz wyrobów sztuki ludowej.

W 1948 roku skansen przejął skarb państwa.

Teodora Gulgowska zmarła w 1951 roku w wieku 91 lat i została pochowana obok męża na wzgórzu, na terenie Muzeum.

Skansen początkowo należał do Muzeum Pomorskiego w Gdańsku, które w 1954 roku, obok podcieniowej chałupy gburskiej, postawiło chałupę rybacką, sprowadzoną z Wdzydz Tucholskich. Wtedy to skansen zaczęto nazywać "Chatami Kaszubskimi", którymi opiekował się miejscowy kustosz.

W 1969 roku postanowiono rozbudować skansen i powiększono jego powierzchnię do 12,5 ha, a 10 lat później rozbudowano do 22 ha.

Dziś skansen we Wdzydzach Kiszewskich nosi nazwę: Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich. W tym najstarszym w Polsce muzeum na wolnym powietrzu znajduje się ok. 50 obiektów architektury ludowej, wyposażonych w tradycyjne sprzęty, narzędzia i dekoracje.

W osobnych sektorach skansenu usytuowano zabudowania ludowe, pochodzące z Kaszub Południowych i Zachodnich, Kaszub Środkowych, Kaszub Północnych, Kociewia Leśnego i Kociewia Polnego.

Na architekturę skansenu składają się zrębowe, podcieniowe chałupy gburskie, chaty rybackie, rzemieślnicze, leśniczówka, zagrody gburskie z zabudowaniami gospodarskimi, chlewami, stodołami, spichlerzami, piwnicami ziemnymi, czy studnią z żurawiem. Poza zabudowaniami chłopskimi znajdują się tu zagrody drobnoszlacheckie i szlacheckie dworki.

Oprócz zabudowań mieszkalnych i gospodarskich, we wdzydzkim Muzeum można obejrzeć budynki przemysłowe, jak wiatrak "koźlak" wyposażony w tradycyjne urządzenia przemiałowe, wiatrak "holender" z trzypoziomowym wnętrzem i ruchomym dachem, tartak z trakiem horyzontalnym, do napędu którego używano koła wodnego lub lokomobili parowej, czy kuźnię użytkowaną do lat 80. XX wieku.

Do skansenu przeniesiono również budynki użyteczności publicznej. Jest tu XIX-wieczna szkoła z dużą izbą lekcyjną i mieszkaniem dla nauczyciela, dwie karczmy serwujące dania kuchni kaszubskiej, przy czym jedna z nich to XVIII-wieczna karczma zajezdna z zajazdem dla koni i powozów.

Są tu również dwie świątynie: jedna XVII-wieczna z Bożegopola Wielkiego oraz najcenniejszy zabytek - kościół pw. św. Barbary z ok. 1700 roku, pochodzący ze wsi Swornegacie. Jest to kościół drewniany o budowie zrębowej z wyższą nawą i niższym prezbiterium. Wieża dzwonna o konstrukcji szkieletowej dobudowana była do świątyni w 1740 roku. Dach kościoła i wieży pokryty jest gontem. Ołtarze pochodzą z XVII, XVIII, i XIX wieku. Drewniany strop kościoła pokryty jest malowidłami z początku XIX wieku, nawiązującymi do tradycji barokowej, a jednocześnie podkreślającymi ludowy charakter wnętrza. W kościele św. Barbary w każdą niedzielę i we wszystkie święta odprawiane są Msze Święte.

Na terenie skansenu stoi wiele zabytkowych kapliczek i krzyży, które uzupełniają kaszubski folklor.

W najstarszej części skansenu, oprócz grobu założycieli Muzeum, znajduje się pomnik poświęcony Twórcom Skansenu Kaszubskiego - Teodorze i Izydorowi Gulgowskim oraz pomnik Róży Ostrowskiej - pisarki związanej z Wdzydzami.

W Muzeum ważna jest nie tylko architektura ludowa i dziedzictwo materialne, ale przede wszystkim popularyzacja kultury ludowej Kaszub i Kociewia. Organizowane są wystawy, pokazy rzemiosła i sztuki ludowej oraz cykliczne imprezy folklorystyczne, do których należą: Majówki - w długi majowy weekend, widowisko obrzędowe "Ścinanie kani" - w 3. niedzielę maja, Dzień Świętego Jana, "Jarmark Wdzydzki" - w 3. weekend lipca, widowisko dożynkowe "Stoi byliczka na odłogu" - 15 sierpnia, czy "Z motyką na bulwy" - w 3. niedzielę września.

Bardzo uroczyście obchodzone są tradycyjne polskie święta: Wielkanoc, Zielone Świątki, Boże Ciało, Wniebowzięcie NMP oraz Boże Narodzenie. W okresie tych świąt wnętrza dworów i chałup zmieniają wystrój, a w kościele św. Barbary odbywają się uroczyste Msze Święte wraz z tradycyjnymi obrzędami.

W dzień Dziecka, poza dawnymi zabawami dziecięcymi, można wziąć udział w warsztatach rzemiosła i sztuki ludowej, a także próbować nauczyć się języka kaszubskiego.

Muzeum, za dodatkową opłatą, organizuje lekcje i warsztaty muzealne, z zakresu muzycznych instrumentów obrzędowych, tkactwa, toczenia naczyń na kole garncarskim, lepienia z gliny, haftu kaszubskiego, wykonywania ludowych ozdób choinkowych, malowania na szkle, wyrobu kwiatów z papieru, czy nauki języka kaszubskiego.
Bezpłatnie można wziąć udział w tradycyjnych zajęciach wiejskich, jak mielenie tabaki, noszenie wody w nosidłach, mielenie zboża w żarnach, pranie, maglowanie, czy obróbka drewna.

W kościele św. Barbary istnieje możliwość zorganizowania liturgicznej uroczystości rodzinnej, jak ślub, chrzest, rocznice, i in. Można tu również wysłuchać koncertu organowego.

Skansen we Wdzydzach Kiszewskich jest miejscem, w którym wyobraźnia z łatwością może nas przenieść na kaszubską wieś w XVIII, XIX, czy na początek XX wieku.