Świątynia hetmańska w Koniecpolu

Koniecpol      0 Opinie

Opis

Przed 1443 rokiem Koniecpol nosił nazwę Nowopole. W miejscowości tej znajdował się drewniany kościółek pw. Świętej Trójcy. Był to kościół filialny parafii św. Apostołów Mateusza i Macieja w Chrząstowie. Do świątyni w Nowopolu dochodził kapelan z parafii w Chrząstowie.
W 1544 roku podczas gwałtownej burzy, kościół parafialny w Chrząstowie zawalił się, a parafię 5 listopada 1544 roku przeniesiono z Chrząstowa do drewnianego kościółka w Koniecpolu.

W 1549 roku, po śmierci Stanisława Koniecpolskiego - starosty przemyskiego, rodzina postanowiła wystawić nowy kościół parafialny.
W 1550 roku, w miejscu starego kościółka, stanął nowy, jednonawowy, modrzewiowy kościół, kryty słomianym dachem, z wieżyczką sygnaturki.

Stary kościółek rozebrano, a ołtarze i krzyż przeniesiono do kościółka szpitalnego poza miastem. Pozostałości tych ołtarzy znajdują się dziś w kaplicy cmentarnej w Koniecpolu.

W 1618 roku, kiedy Stanisław Koniecpolski otrzymał buławę hetmana polnego, ślubował w rodzinnym mieście wznieść wspaniałą, murowaną świątynię, godną pozycji hetmana. W 1619 roku podpisał umowę z podstolim gostyńskim Michałem Tarnowskim, na mocy której po rozbiórce modrzewiowego kościoła, Tarnowski miał go zabrać do Gomulina k. Piotrkowa Trybunalskiego.
Hetman wyruszył jednak na wojnę, gdzie w 1620 roku w bitwie pod Cecorą został pojmany przez Turków i wzięty w jasyr. Po trzech latach został wykupiony z niewoli tureckiej. Nie rozpoczął jednak budowy kościoła, bo wyruszył na wschodnie rubieże Rzeczpospolitej walczyć z Kozakami, a później z Tatarami. Dowodził również wojskami polskimi w wojnie ze Szwedami. Niespokojne czasy spowodowały opóźnienie w wypełnieniu ślubowania.
Dopiero w 1633 roku, już jako hetman wielki koronny i kasztelan krakowski, przystąpił do realizacji złożonego ślubu. Chciał w ten sposób podziękować Bogu za oswobodzenie go z niewoli tureckiej.
W 1633 roku rozebrano modrzewiowy kościół i przewieziono go do Gomulina.
Na miejscu rozebranego kościoła modrzewiowego rozpoczęto w 1633 roku budowę murowanej świątyni. Nie zachowały się dokumenty wskazujące projektanta kościoła, natomiast budowę hetman Koniecpolski zlecił Florianowi z Wielunia. Budowę świątyni zakończono w 1640 roku.
29 czerwca 1644 roku kościół był konsekrowany pw. Świętej Trójcy, przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Macieja Łubieńskiego, w obecności hetmana Stanisława Koniecpolskiego, jego syna Aleksandra oraz marszałka dworu Stanisława Oświęcima.

Świątynia usytuowana została na środku prostokątnego cmentarza przykościelnego, ogrodzonego murem z połowy XVII wieku. W murze tym od strony miasta znajduje się późnorenesansowa, trójdzielna brama, zwieńczona obeliskami i ślimacznicami. W północno-zachodnim i południowo-wschodnim odcinku muru usytuowane są barokowe furtki. W narożach muru od strony miasta znajdują się dwie kwadratowe, trzykondygnacyjne wieże z drewnianymi nadbudówkami, przykryte dachami namiotowymi. Jest to wieża zegarowa i wieża dzwonna, które miały również pełnić funkcje obronne.
W murze od strony frontowej znajdują się strzelnice kluczowe, które miały świadczyć o obronności kościoła. W rzeczywistości służyły do oddawania strzałów dla uświetnienia różnych uroczystości kościelnych. Jeszcze w 1778 roku kościół posiadał 12 małych moździerzy, żelazną armatkę i spiżową hakownicę.
Od strony rzeki, w narożnikach muru znajdują się dwa murowane budynki parterowe z dwuspadowymi dachami, pełniące funkcję kostnicy i składziku.

Nowy kościół wzniesiono w stylu wczesnego baroku, z cegły i ciosów kamiennych. Jest to świątynia jednonawowa z transeptem i dwoma parami kaplic, otwartych do nawy arkadami i połączonych między sobą wąskimi przejściami. Prezbiterium prosto zamknięte skierowane jest na północny-wschód. Po lewej stronie prezbiterium znajduje się zakrystia z biblioteką na piętrze, a z prawej strony piętrowy skarbczyk.
Jednakowej wysokości nawa, prezbiterium i transept, przykryte są miedzianymi dachami dwuspadowymi, niższe kaplice, zakrystia i skarbczyk – dachami pulpitowymi. Na skrzyżowaniu naw znajduje się wysoka, ośmioboczna, późnobarokowa, blaszana wieżyczka sygnaturki z latarnią i bogato profilowanym hełmem.
Dwukondygnacyjna fasada kościoła, zwrócona w stronę miasta, w dolnej kondygnacji trójdzielna, rozczłonkowana jest parami pilastrów. Górna kondygnacja z okienkiem zamkniętym półokrągło, zwieńczona jest trójkątnym frontonem i ujęta po bokach wolutowymi spływami. Kondygnacje fasady rozdziela wydatny gzyms. Podobny wygląd mają szczyty ramion transeptu i elewacja prezbiterium od strony Pilicy.
Świątynia jest otynkowana, jedynie cokół zbudowany z kamiennych ciosów pozostał nieotynkowany. Cały budynek kościoła obiegają dwa gzymsy – jeden z dekoracją geometryczną na zwieńczeniu ścian, pod dachami i frontonami szczytów oraz drugi, skromniejszy, wieńczący ściany kaplic i dzielący szczyty na kondygnacje.
Nawę oświetlają naturalnym światłem dwie pary małych okien, umieszczonych wysoko, nad kaplicami, natomiast prezbiterium - trzy podobne okna umieszczone w trzech ścianach.

Wnętrze kościoła przykrywają sklepienia kolebkowe z lunetami, na gurtach, natomiast nad skrzyżowaniem naw umieszczono sklepienie żaglaste, polichromowane wicią roślinną, a w zakrystii i w kruchcie znajdują się sklepienia krzyżowe.
Jednolite XVII-wieczne wyposażenie kościoła, w ciemnej tonacji, ufundował syn hetmana Koniecpolskiego – Aleksander.
W prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz główny z wąskimi bramkami, nad którymi ustawiono naturalnych rozmiarów figury patronów Polski – świętych biskupów Wojciecha i Stanisława. W centralnym miejscu ołtarza, między parami kolumn, umieszczono obraz Trójcy Przenajświętszej z połowy XVII wieku.
W transepcie i w kaplicach znajduje się osiem barokowych ołtarzy z XVII i XVIII wieku. Po lewej stronie kościoła, między transeptem i kaplicą usytuowana jest barokowa ambona, z rzeźbionymi figurami świętych, pochodząca z połowy XVII wieku.
Lewe ramię transeptu zdobi symboliczny nagrobek hetmana Stanisława Koniecpolskiego z 1653 roku, w formie sarkofagu z rzeźbą leżącego rycerza (w rzeczywistości hetman zmarł w Brodach na Wołyniu i tam został pochowany). Nagrobek ufundował Henryk Potocki.
W prawym ramieniu transeptu znajduje się dużych rozmiarów XIX-wieczna kopia obrazu Henryka Potockiego z XVII wieku, przedstawiająca Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Koniecpolskiego w bitwie pod Ochmatowem. Kopię tę prawdopodobnie wykonał Cyprian Kamil Norwid w 1841 roku, kiedy przebywał na wakacjach u Potockich w Chrząstowie. Obraz C.K. Norwida Roger Potocki podarował kościołowi parafialnemu w Koniecpolu.
Na ścianach świątyni znajdują się rokokowe zacheuszki, wskazujące miejsca, które zostały namaszczone podczas konsekracji kościoła.
Nad kruchtą znajduje się chór muzyczny, wsparty na trzech arkadach. Zamontowane są tam zabytkowe organy, które znajdują się w świątyni od początku jej istnienia.
Będąc w kościele warto również zwrócić uwagę na kamienną chrzcielnicę z XVIII wieku oraz bogato rzeźbione, rokokowe konfesjonały, stalle i ławki, pochodzące z XVIII wieku.

Świątynia jest piękna, choć dosyć ciemna. Zastanawiające jest to, że nawet kamienny cokół został pomalowany ciemnobrązową farbą, tworząc swego rodzaju lamperię.
Kościół otoczony jest liściastym starodrzewem, dającym miły cień w upalne dni.