Siemiatycze – kościół Wniebowzięcia NMP

Opis

Parafia w Siemiatyczach istnieje już od połowy XV wieku. Pierwszy, drewniany kościół parafialny pw. św. Michała ufundował Michał Kmita Sudymontowicz w 1456 roku.
W II połowie XVI wieku, ówczesny właściciel Siemiatycz – Krzysztof Radziwiłł Piorun zamienił kościół katolicki na świątynię protestancką.
W 1618 roku kościół powrócił do wyznawców wiary rzymskokatolickiej i 3 listopada 1618 roku został ponownie konsekrowany przez biskupa łuckiego – Andrzeja Lipskiego.

Drewniany kościół przetrwał do początku XVII wieku, kiedy to w 1626 roku, w jego miejscu rozpoczęto budowę nowego, murowanego kościoła, ufundowanego przez Lwa Sapiehę, kanclerza koronnego i hetmana wielkiego litewskiego. Budowę świątyni ukończył jego syn Kazimierz Lew Sapieha, podkomorzy litewski w 1637 roku. Kościół został konsekrowany 15 sierpnia 1638 roku pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
Była to późnorenesansowa świątynia orientowana, trójnawowa w układzie bazylikowym, z półkoliście zamkniętym prezbiterium o wysokości i szerokości nawy głównej. Od zachodu wznosiła się kwadratowa wieża.
W 1719 roku, ówczesny proboszcz siemiatyckiej parafii ks. Michał Krassowski, w uzgodnieniu z księciem Michałem Sapiehą, przekazał parafię oo. misjonarzom św. Wincentego a Paulo. Konwent zakonników z przeorem Kazimierzem Ottowiczem przybył do Siemiatycz z lubelskiego klasztoru, w dniu 29 września 1719 roku. Dokument przekazania parafii wraz z beneficjum księżom misjonarzom, 3 lipca 1722 roku podpisał biskup łucki Stefan Rupniewski.
W latach 1719 – 1729 księża misjonarze wznieśli barokowy budynek klasztorny w stylu pałacowym, według projektu włoskiego architekta Karola Antoniego Baya, pod kierunkiem budowniczego Wincentego Rachettiego. Klasztor wraz z kościołem otoczony został barokowym ogrodzeniem, w które wkomponowane zostały dwie dzwonnice.
W latach 30. XVIII wieku powiększona i przebudowana w stylu barokowym została zachodnia fasada kościoła. Przebudowano wówczas kruchtę, a po bokach wieży dobudowano dwa przedsionki. Wznosząca się nad kruchtą wieża została zwieńczona barokowym hełmem. Na wieży zamontowano zegar z trzema tarczami.
Wielki pożar, który w 1754 roku wybuchł w północno-wschodniej części miasta, strawił południową część kościoła i uszkodził zabudowania klasztorne. W 1777 roku księżna Anna z Sapiehów Jabłonowska, ówczesna właścicielka Siemiatycz, odnowiła kościół i klasztor misjonarzy. Podczas odbudowy kościoła, w nawach bocznych założono nowe sklepienia krzyżowe.
W 1780 roku wewnątrz świątyni zbudowano murowany chór muzyczny, a lubelski organmistrz Stanisław Kędlarski powiększył organy, rozbudowując barokowy prospekt organowy o boczne segmenty w stylu klasycystycznym.
W 1832 roku, w ramach represji po powstaniu listopadowym, ukazem księcia Michała Dołgorukowa, klasztor księży misjonarzy w Siemiatyczach został skasowany. Parafię z kościołem przekazano klerowi diecezjalnemu, misjonarze zostali przeniesieni do Białegostoku, beneficjum skonfiskowane, a budynki klasztorne zagospodarowano na szpital wojskowy.
W 1864 roku nad bramą zachodnią w ogrodzeniu kościoła umieszczono figurę św. Michała Archanioła, uprzednio zdobiącą jedną z bram ratusza, spalonego przez Rosjan w 1863 roku.
Podczas I wojny światowej i w czasie wojny bolszewickiej zabudowania klasztorne uległy zniszczeniu. Pod koniec lat 20. XX wieku zostały częściowo odbudowane, a częściowo rozebrane. Dziś w dawnych budynkach klasztornych mieści się Dom Opieki Społecznej.

Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP, górujący nad miastem i doliną Kamionki, został niedawno odrestaurowany i w nowych, biało-kremowych barwach prezentuje się bardzo pięknie.
Dwukondygnacyjna zachodnia fasada świątyni zwieńczona jest trójkątnym frontonem i rozczłonkowana parami kolumn. Dolna kondygnacja o czterech parach kolumn ujęta jest w narożach pilastrami. Na osi kościoła znajduje się główne wejście do świątyni, zwieńczone trójkątnym frontonem, a nad nim prostokątne okno. Prostokątne okna umieszczone są również w bocznych segmentach fasady. Linię podziału na kondygnacje stanowi wydatny, bogato profilowany gzyms łamany. Górna kondygnacja fasady ujęta jest w dwie pary kolumn, flankowanych spływami, zakończonymi czworobocznymi obeliskami, wieńczącymi dolną kondygnację fasady. Obeliski, tylko mniejsze, wieńczą również górną kondygnację fasady. W centralnym polu górnej kondygnacji znajdują się przeszklone drzwi z balkonem, nadwieszonym nad głównym wejściem.
Nad fasadą kościoła dominuje czworoboczna wieża, ujęta w narożach potrójnymi pilastrami. Na wysokości gzymsu podokapowego, z trzech stron wieży umieszczone są trzy tarcze zegara, nad którymi gzyms został zaokrąglony. Wieża zwieńczona jest wysokim, barokowym hełmem krytym blachą.
W elewacjach bocznych kruchty (od północy i południa) umieszczone są portale dekorowane u góry supraportą. Cała świątynia opięta jest szkarpami międzyprzęsłowymi, między którymi umieszczone są łukowato zamknięte okna.
Kościół przykrywa trójspadowy dach o zaokrąglonym profilu nad wschodnią absydą, kryty czerwoną dachówką. Jedynie nawy boczne i kruchtą przykryte są dachami pulpitowymi.

Wnętrze świątyni jest jasne dzięki dużym oknom nawy i prezbiterium. Trójprzęsłowa nawa główna otwiera się do naw bocznych półkolistymi arkadami filarowymi. Ściany nawy głównej i prezbiterium rozczłonkowane są pilastrami, wspierającymi belkowanie z gzymsem kostkowym, obiegające całe wnętrze. Poniżej belkowania, na ścianach nawy głównej znajdują się prostokątne płyciny, wypełnione XX-wiecznymi malowidłami ściennymi, przedstawiającymi świętych.
Sklepienie kolebkowe z lunetami w prezbiterium ozdobione zostało geometryczną dekoracją stiukową w stylu lubelskim. Nawę główną i nawy boczne przykrywają sklepienia krzyżowe na gurtach.
Najcenniejszym wyposażeniem siemiatyckiej świątyni jest późnobarokowy ołtarz główny z I połowy XVIII wieku. Ołtarz ten, ufundowany przez Michała Sapiehę, wykonany został w warsztacie Bartłomieja Michała Bernatowicza, według projektu Karola Antoniego Baya. Jest to ołtarz jednokondygnacyjny, na całej wysokości otoczony rzeźbionymi obłokami, wśród których unoszą się putta, trzymające kartusze. Część środkowa ołtarza, wysunięta nieco ku przodowi, ujęta jest trójkami kolumn. Środkowe z nich podtrzymują odcinki belkowania i profilowanego przyczółka. W zwieńczeniu ołtarza, na unoszonym przez anioły globie, umieszczona została rzeźbiona Trójca Święta. W polu głównym znajduje się obraz Wniebowzięcia NMP, prawdopodobnie pędzla Szymona Czechowicza. Po bokach ołtarza, na konsolach stoją figury świętych apostołów Piotra i Pawła oraz świętych biskupów Wojciecha i Stanisława. Ołtarz główny zdobi przepiękne, barokowe tabernakulum.
Barokowe ołtarze boczne, zamykające boczne nawy, pochodzą z tego samego okresu, co ołtarz główny i charakteryzują się podobną formą i ornamentyką. W nawie północnej znajduje się ołtarz Matki Boskiej Zwycięskiej z rzeźbami św. Józefa i św. Joachima. W centralnym polu umieszczono koronowany srebrnymi koronami obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, która końcem srebrnego krzyża zgładza węża.
Na zamknięciu południowej nawy znajduje się ołtarz Chrystusa Ukrzyżowanego z rzeźbami Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana Ewangelisty. W polu środkowym ołtarza umieszczono obraz przedstawiający Ukrzyżowanie Chrystusa.
Oprócz ołtarzy czołowych, w nawach bocznych znajdują się barokowe ołtarze przyścienne, a także skromniejsze ołtarze na filarach międzynawowych.
Cennym wyposażeniem jest również barokowa ambona z rzeźbami symbolizującymi Wiarę i Miłość oraz z popiersiem św. Jana Chrzciciela. Baldachim ambony wieńczy figura Chrystusa – Zbawiciela Świata.
W siemiatyckiej świątyni zachował się również barokowy prospekt organowy z rzeźbą Dawida i figurkami muzykujących aniołków. Klasycystyczne przęsła boczne z 1780 roku ozdobione zostały koszami kwiatów, natomiast skrajne przęsła dobudowane zostały po 1950 roku. Sam instrument jest już współczesny.
Będąc w Siemiatyczach, warto znaleźć czas, aby obejrzeć świątynię, która jest pięknym przykładem sztuki barokowej.