Kalisz - kościół św. Wojciecha

Opis

Legenda głosi, że św. Wojciech (wówczas jeszcze biskup praski Wojciech Sławnikowic) odwiedził Kalisz i w kaliskim grodzie wygłosił kazanie. Miało się to wydarzyć w 996 roku, podczas podróży biskupa z południa Europy do Gniezna i dalej do Prus. Wydaje się to mało prawdopodobne, skoro w grudniu 996 roku biskup spotkał się w Kolonii z cesarzem Ottonem III, skąd wyruszył do Gniezna, do polskiego władcy Bolesława Chrobrego, a stamtąd w towarzystwie brata Radzima Gaudentego i zbrojnych wojów Bolesława Chrobrego, udał się przez Gdańsk do Prus, gdzie 23 kwietnia 997 roku poniósł męczeńską śmierć.

Prawdą jest natomiast, że podczas prac wykopaliskowych na terenie wczesnośredniowiecznego grodu Piastów na Zawodziu, pod fundamentami romańskiej kolegiaty św. Pawła, odkryto ślady drewnianego kościoła, datowane na początek XI wieku. Naukowcy przypuszczają, że mógł to być pierwszy kościół pw. św. Wojciecha. Św. Wojciech został kanonizowany już w 999 roku przez papieża Sylwestra II i był pierwszym polskim świętym, do grobu którego w 1000 roku pielgrzymował cesarz Otton III.
Dopiero pod koniec XII wieku wzniesiono nowy kościół na podgrodziu, któremu również patronował św. Wojciech. Była to świątynia parafialna dla okolicznych osad: Starego Miasta, Zagorzynka i Sulisławic. Pierwsza pisemna wzmianka o kościele św. Wojciecha pochodzi z 1213 roku.
Po upadku piastowskiego grodu na Zawodziu i przeniesieniu miasta w miejsce obecnego centrum Kalisza, kościółek św. Wojciecha zaczął tracić na znaczeniu. W 1406 roku biskup gnieźnieński Mikołaj Trąba zniósł parafię św. Wojciecha, przenosząc ją do wsi Dobrzec Wielki. Kościółek na Zawodziu stał się kościołem filialnym i powoli zaczął podupadać. Przetrwał prawdopodobnie do początku XVIII wieku, kiedy to zrujnowany kościół zawalił się lub został rozebrany.

Obecna świątynia pochodzi z 1798 roku. Ufundowana została przez Sebastiana Zielińskiego wraz z parafianami, a zbudowana przez kaliskiego cieślę Jana Kejnera. Wzniesiono wówczas drewniany kościół o konstrukcji zrębowej, oszalowany sosnowymi deskami. Prosto zamknięte prezbiterium świątyni, niższe i węższe od nawy, skierowane zostało na północny wschód. Z lewej strony prezbiterium umieszczono zakrystię, a od strony południowo-zachodniej kruchtę, również niższą i węższą od nawy, z głównym wejściem do świątyni. Drugie wejście usytuowano z prawej strony kościoła, od południowego wschodu.
Kościół św. Wojciecha do połowy XIX wieku otoczony był cmentarzem, gdzie chowano zmarłych z Zawodzia, Starego Miasta i Rajska.

Kościółek św. Wojciecha był świadkiem wielu wydarzeń.
Najbardziej dramatyczne były manifestacje robotnicze w 1905 roku. Doszło wówczas do starcia socjalistów z patrolem policji carskiej i oddziałem kozaków, podczas którego padły strzały, a jeden z pocisków przebił drewnianą ścianę kościółka i zabił modlącą się tam kobietę. Jej pogrzeb przerodził się w manifestację antycarską.
Przed II wojną światową istniała tradycja otwierania sezonu wioślarskiego nabożeństwem w tym kościele. Uroczystość ta łączona była z odpustem ku czci św. Wojciecha. Obecnie powrócono do dawnej tradycji i poza rozpoczęciem sezonu wioślarskiego, zorganizowane jest również święcenie pojazdów.
Najbardziej zaskakującym wydarzeniem było w latach 50. XX wieku podniesienie kamiennego głazu, który służył jako próg kościoła św. Wojciecha. Okazał się on najprawdopodobniej płytą nagrobną księcia Mieszka III Starego, pochowanego w pobliskim grodzie, w kolegiacie św. Pawła. Płyta ta obecnie znajduje się w stałej ekspozycji muzeum kaliskiego.
W 1997 roku parafianie św. Gotarda ufundowali dzwon dla św. Wojciecha, któremu nadano imiona: św. Wojciech, Jan Paweł II i Głos Sumienia. Dzwon ten został poświęcony 4 czerwca 1997 roku przez Jana Pawła II, podczas uroczystej Mszy Świętej w Kaliszu.
W 1998 roku zbudowano drewnianą dzwonnicę, w której zawieszono dzwon. Głos Sumienia po raz pierwszy odezwał się w czasie uroczystej Mszy Świętej i odpustu ku czci św. Wojciecha, w kwietniu 1998 roku.
Wtedy również zrodziła się inicjatywa organizowania uroczystych procesji ulicami Kalisza – od najdawniejszego do obecnego centrum życia religijnego miasta. Procesja nazwana została „od Wojciecha do Józefa” i od 1998 roku odbywa się w sobotę przed pierwszą niedzielą czerwca, w godzinach wieczornych.
Stowarzyszenie „Polski Szlak Bursztynowy” dla upamiętnienia, że starożytny szlak handlowy, wiodący z Cesarstwa Rzymskiego nad Bałtyk, prowadził również przez Kalisz, przekazało kościołowi św. Wojciecha kamień milowy, wskazujący odległość z Kalisza nad Zatokę Gdańską. Kamień ten z wyrytą odległością 183 mile, wkopany został obok kościoła 2 września 2009 roku.

Obecnie drewniany kościółek św. Wojciecha na Zawodziu jest kościołem filialnym parafii św. Gotarda w Kaliszu.
Świątynię przykrywają dwuspadowe dachy, nad prezbiterium trójspadowy, kryte gontem. Nad nawą w 1894 roku zbudowano wieżyczkę sygnaturki. Jest to niewielka, czworoboczna wieżyczka, z półkolistymi okienkami z każdego boku. Wieżyczka obita jest blachą i zwieńczona niewielkim hełmem.
Światło naturalne oświetla kościół przez dwa półkoliście zamknięte okna w nawie i jedno w prezbiterium. Do kościoła prowadzi dwoje solidnych drzwi z desek, okutych żelaznymi nitami.
Wnętrze świątyni przykrywa drewniany strop, polichromowany nad prezbiterium, a pomalowane ściany kościółka ujęte są w geometryczne obramienia. Najbardziej zadziwia malowidło iluzjonistyczne chóru muzycznego, przedstawiające prospekt organowy i tralkową balustradę.
W kościele św. Wojciecha znajduje się późnobarokowy ołtarz z 1870 roku, z rokokową dekoracją. W centralnym polu ołtarza umieszczony jest obraz Matki Bożej Śnieżnej w srebrnej, barokowej sukience, pod zasuwą z obrazem przedstawiającym Drogę do Emaus. Po bokach obrazu, na konsolach stoją złocone figury św. Piotra i św. Pawła. W zwieńczeniu ołtarza, w niszy znajduje się figura patrona świątyni, św. Wojciecha. Po bokach ołtarza, wysoko, na kolumnach stoją figury św. Michała Archanioła i św. Floriana. Ołtarz flankowany jest dwiema bramkami, zwieńczonymi figurami aniołów.
Kościół św. Wojciecha przeszedł gruntowną konserwację w latach 50. XX wieku, a na początku XXI wieku konserwacji poddany został ołtarz wraz z obrazem, a także prezbiterium.

Pod koniec XX wieku wokół kościoła powstało nowe ogrodzenie, nawiązujące wyglądem do ogrodzenia z XIX wieku. Wycięto wówczas chore drzewa, grożące przewróceniem się i posadzono nowe, niskopienne gatunki drzew ozdobnych. Nowe drzewa otrzymały imiona historycznych postaci związanych z Kaliszem.
W kościółku św. Wojciecha stałe Msze Święte odprawiane są tylko kilka razy w roku. Są to m.in. Msza Święta z okazji odpustu “Emaus” w poniedziałek wielkanocny, z okazji odpustu ku czci św. Wojciecha w niedzielę po 23 kwietnia oraz z okazji odpustu Matki Bożej Śnieżnej w dniu 5 sierpnia. Od 2006 roku organizowane są Zaduszki świętowojciechowe w dniu 2 listopada. Poza stałymi uroczystościami, parafia św. Gotarda organizuje w swym filialnym kościele św. Wojciecha, uroczystości okolicznościowe ze specjalnym, indywidualnym programem.