Sanktuarium św. Józefa w Kaliszu

Kalisz      0 Opinie

Opis

Początki sanktuarium św. Józefa w Kaliszu sięgają 1670 roku, kiedy to za wstawiennictwem św. Józefa został w cudowny sposób uzdrowiony mieszkaniec pobliskiej wsi Szulec o nazwisku Stobienia, który jako wotum ufundował obraz Świętej Rodziny i podarował go kaliskiej kolegiacie. Stobienia ufundował również okazały ołtarz, w którym umieszczono obraz. Ołtarz stanął przy filarze, po lewej stronie kościoła, zastępując zniszczony ołtarz św. Apostołów.
Od tej pory rozwijał się w Kaliszu kult św. Józefa, o czym świadczyły liczne wota oraz srebrne sukienki ufundowane w 1758 roku przez wojewodę trockiego – księcia Jędrzeja Ogińskiego.
Obraz Świętej Rodziny z unoszącą się nad nią gołębicą symbolizującą Ducha Świętego i Bogiem Ojcem z szeroko rozpostartymi ramionami, w 1767 roku arcybiskup Władysław Aleksander Łubieński ogłosił obrazem słynącym łaskami. W 1770 roku arcybiskup Gabriel Jan Podoski uznał obraz za cudowny, a w 1783 roku papież Pius VI wydał dekret zezwalający na koronację obrazu Świętej Rodziny w Kaliszu. Koronacji tej dokonał dopiero w 1796 roku Sublegat Apostolski, sufragan gnieźnieński, biskup Michał Kosmowski, złotymi koronami ufundowanymi przez księcia Jędrzeja Ogińskiego.

Kaliska świątynia pw. Wniebowzięcia NMP, to nie tylko Sanktuarium św. Józefa – to również kościół parafialny, kolegiata kaliskiej kapituły kolegiackiej, a także zabytek architektury barokowej.

Kaliska kolegiata erygowana była w 1155 roku przy romańskim kościele św. Pawła. Kiedy w 1233 roku Henryk Brodaty zniszczył gród na Zawodziu, lokował miasto w innym miejscu. Opuszczona kolegiata św. Pawła traciła na znaczeniu i z czasem popadła w ruinę.
Tytuł kolegiaty przeniesiono wówczas na kościół pw. Najświętszej Marii Panny, który stał na terenie obecnej dzielnicy Stare Miasto.
Kościół ten był jednak zbyt oddalony od nowego Kalisza, dlatego w 1303 roku wzniesiono na terenie miasta lokacyjnego, drewniany kościół pod tym samym wezwaniem, co kościół na Starym Mieście i na niego przeniesiono prawa parafialne.
W 1353 roku, na miejscu drewnianego kościoła zbudowano murowany kościół gotycki, ufundowany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego – Jarosława Bogorię Skotnickiego. Arcybiskup Skotnicki na nowopowstałą świątynię przeniósł tytuł kolegiaty, przy której wzniósł pałac arcybiskupi.
O gotyckim kościele Wniebowzięcia NMP wiadomo niewiele. Tylko tyle, że gotycki kościół był świątynią bezwieżową, trzynawową, z niższym prezbiterium skierowanym na północny wschód. Trzy przęsła korpusu nawowego wsparte były na dwóch parach filarów międzynawowych. Z prawej strony kościoła usytuowane były kaplice. W ołtarzu głównym umieszczony był słynny gotycki poliptyk szafkowy, natomiast przy filarze z lewej strony – ołtarz Świętej Rodziny. Kościół przykryty był dachami dwuspadowymi. Bezpośrednio do fasady kościoła z wysokim, gotyckim szczytem, przylegał budynek pałacu arcybiskupiego.

W 1583 roku, w ramach przeciwdziałania reformacji, prymas Stanisław Karnkowski sprowadził do Kalisza zakon jezuitów. Jezuici początkowo zamieszkali w pałacu arcybiskupim. Kiedy w latach 1586 – 1591 powstały nieopodal kolegiaty nowe zabudowania kolegium jezuickiego, dawny pałac arcybiskupi przeznaczono na cele gospodarcze.
W 1773 roku rozebrano resztki dawnego pałacu, przylegającego do fasady kolegiaty. Prawdopodobnie rozebranie pałacu było przyczyną katastrofy budowlanej, jaka nastąpiła 3 sierpnia 1783 roku, kiedy to wczesnym rankiem zawaliła się fasada kolegiaty i południowo-wschodnia część świątyni wraz z kaplicami. Zostały wówczas zniszczone trzy ołtarze, organy oraz cały środek kościoła. Ocalało jedynie prezbiterium , zakrystia i północno-zachodnia ściana wraz z ołtarzami. Ołtarz Świętej Rodziny tylko częściowo został uszkodzony. W ten sposób zakończył się żywot gotyckiej świątyni.

Postanowiono odbudować kolegiatę. Uprzątnięto gruzy znajdujące się w kościele, a gotycki ołtarz szafkowy – słynny kaliski poliptyk przeniesiono do drewnianego kościoła św. Wojciecha na Zawodziu.

W latach 1783 – 1792 odbudowano kolegiatę, dzięki wielkiej ofiarności wiernych i ogromnemu zaangażowaniu ks. Stanisława Kłossowskiego, który w całym kraju, a nawet na Litwie zbierał fundusze na odbudowę kościoła.

Świątynia odbudowana została w stylu barokowym, wydłużono kościół o jedno przęsło i dobudowano wieżę o wysokości 65 m, a na kalenicy korpusu nawowego wieżyczkę sygnaturki. Z dawnego kościoła pozostało m.in. prezbiterium z późnogotyckim sklepieniem gwiaździstym.
Dachy kościoła pokryto miedzianą blachą, którą w 1914 roku, na potrzeby wojenne Prusacy zdarli z całej świątyni.
Kolegiata po zniszczeniach I wojny światowej, zwłaszcza po bombardowaniu i spaleniu Kalisza w sierpniu 1914 roku, została odremontowana.
W 1945 roku na wieży kościoła Niemcy zorganizowali punkt obserwacyjny, a nacierające wojska sowieckie zniszczyły ten punkt obserwacyjny razem z wieżą.
W 1947 roku wieża została odbudowana pod kierunkiem architekta Witolda Wardęskiego. Wieżyczka sygnaturki powróciła na dach kolegiaty dopiero w 2000 roku.

Dziś kaliska kolegiata jest barokową, trójnawową świątynią o konstrukcji bazylikowej, z prosto zamkniętym prezbiterium. Z lewej strony prezbiterium usytuowana jest zakrystia ze skarbczykiem na piętrze. Na zamknięciu prawej nawy bocznej dobudowana jest wieloboczna (z zewnątrz) kaplica Świętej Rodziny. Przy lewej nawie znajduje się kruchta boczna, w której kiedyś znajdowało się główne wejście do świątyni.
Fasadę kościoła, zwieńczoną wolutowymi spływami, opiętą narożnymi pilastrami i wyposażoną w półkoliście zamknięte okna, poprzedza wysoka wieża kościoła. Trzykondygnacyjna wieża, wzniesiona na planie kwadratu, opięta jest w narożach pilastrami. W przyziemiu znajduje się główny portal, wiodący do kruchty. Nad wejściem napis Bazylika Mniejsza, ponieważ w 1978 roku papież Paweł VI podniósł kaliską świątynię do godności Bazyliki Mniejszej. Na elewacji drugiej kondygnacji wieży widnieje pionowy napis na pilastrach: Sanktuarium św. Józefa. Trzecią kondygnację wieży zdobi niewielki balkon oraz cztery tarcze zegarowe z czterech stron wieży. Nad tarczami zegara znajduje się gzyms podokapowy, obejmujący swym profilem górne półkola cyferblatów.
Wieża zwieńczona jest miedzianym, bardzo wysokim, bogato profilowanym, barokowym hełmem z latarnią.
Obecnie wszystkie dachy znów zostały pokryte blachą miedzianą, a na kalenicy korpusu nawowego znów pojawiła się czworoboczna, miedziana wieżyczka sygnaturki, zwieńczona hełmem z latarnią.
Zewnętrzną elewację ściany zamykającej prezbiterium zdobi wizerunek obrazu Świętej Rodziny.
Nieopodal Sanktuarium św. Józefa stoi niewielka, klasycystyczna dzwonnica, zaprojektowana przez Sylwestra Szpilowskiego i zbudowana ok. 1820 roku.

Wnętrze świątyni zachwyca swym pięknem i bogactwem.
Jej czteroprzęsłowy korpus podzielony jest na nawy trzema parami filarów międzynawowych.
Nawę główną przykrywa polichromowane sklepienie kolebkowe z lunetami, wsparte na gurtach, natomiast nawy boczne posiadają sklepienia żagielkowe, w części tylko pokryte freskami. Kruchta mieszcząca się w przyziemiu wieży przykryta jest sklepieniem żaglastym, ozdobionym podobizną cudownego obrazu Świętej Rodziny. Kaplica św. Józefa sklepiona jest bogato polichromowaną kopułą. Jedynie w dwuprzęsłowym prezbiterium zachowało się gotyckie sklepienie gwiaździste.

W prezbiterium mieści się klasycystyczny ołtarz wielki z 1829 roku z figurami Ewangelistów i kopią obrazu Madonna Ab Igne (od ognia) z 1424 roku, zaliczany do najciekawszych zabytków malarstwa gotyckiego w Polsce. W prezbiterium uwagę zwracają również bogato rzeźbione stalle oraz polichromia o tematyce maryjnej.
W lewej nawie znajduje się gotycki ołtarz szafkowy, słynny poliptyk kaliski z końca XV wieku, który w 1892 roku powrócił do kolegiaty z kościoła św. Wojciecha na Zawodziu. Na jego otwieranych skrzydłach namalowanych jest osiem scen z życia Marii, a na awersach – sceny pasyjne. W zwieńczeniu ołtarza mieści się dziewięć rzeźb świętych, a we wnętrzu figura św. Wojciecha z XVI wieku. Nawę św. Wojciecha zdobi również barokowa, piaskowcowa chrzcielnica z 1876 roku, umieszczona w niszy dekorowanej draperią i zwieńczonej sceną chrztu Chrystusa.
Na zamknięciu prawej nawy kolegiaty umieszczona jest kaplica św. Józefa z cudownym obrazem Świętej Rodziny. Kopułę kaplicy zdobi polichromia ze scenami starotestamentowymi z 1831 roku, natomiast ściany ozdobione są malowanym kobiercem z początku XX wieku, z motywami białych orłów i liliami – kwiatami św. Józefa. W jedynym oknie znajduje się witraż, a pod nim malowidło anioła trzymającego szarfę z napisem „Idźcie do Józefa”.
Obraz Świętej Rodziny umieszczony jest w drewnianym, barokowym, złoconym ołtarzu. Ołtarz ten zdobią figury Ewangelistów. W zwieńczeniu ołtarza mieści się obraz „Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny”, pędzla Jana Godzkiego. Poniżej cudownego obrazu, za tabernakulum widnieje obraz umęczonej twarzy Chrystusa dźwigającego krzyż. Na zasuwie obrazu Świętej Rodziny znajduje się obraz przedstawiający Pokłon Trzech Króli z XIX wieku. Zarówno kaplica św. Józefa, jak również nawa św. Józefa udekorowane są gablotami z licznymi wotami dziękczynnymi i błagalnymi.

W nawie głównej, przy łuku tęczowym stoją dwa ołtarze z 1768 roku. Z lewej strony tęczy usytuowany jest ołtarz z XIX-wiecznym obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej i wizerunkiem św. Barbary z XVIII wieku w zwieńczeniu ołtarza. Ołtarz z prawej strony tęczy z XIX-wiecznym obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej posiada w zwieńczeniu wizerunek św. Marii Magdaleny.
Przy filarach międzynawowych usytuowane są cztery rokokowe ołtarze boczne. Dwa z nich powstały w latach 50. XVIII wieku. Są to ołtarze wypełnione rzeźbami. Przy lewym filarze stoi ołtarz Matki Boskiej Bolesnej z późnogotycką Pietą z początku XVI wieku oraz obrazem chusty św. Weroniki w zwieńczeniu ołtarza. Przy prawym filarze znajduje się ołtarz Męki Pańskiej z XVII-wiecznym krucyfiksem oraz w zwieńczeniu z obrazem św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus.
Przy drugiej parze filarów usytuowane są rokokowe ołtarze z lat 90. XVIII wieku. Z lewej strony jest ołtarz z obrazem św. Stanisława Kostki w polu głównym i św. Katarzyny Aleksandryjskiej w zwieńczeniu. Przy prawym filarze usytuowany jest ołtarz z obrazem św. Alojzego Gonzagi w polu głównym oraz św. Heleny w zwieńczeniu ołtarza.
W nawie głównej przykuwa uwagę również rokokowa ambona z figurą św. Pawła na szczycie baldachimu oraz figurami doktorów kościoła na kazalnicy.
Na trzeciej parze filarów wspierają się arkady empory chóru muzycznego z organami.
W kolegiacie kaliskiej przetrwało kilka zabytków godnych szczególnej uwagi, które są przechowywane w skarbcu. Należy do nich romańska patena z XII wieku, ofiarowana przez Mieszka III Starego cystersom w Lądzie, która po kasacie opactwa powróciła do kaliskiej kolegiaty. Kolejnym zabytkiem jest gotycki kielich podarowany kolegiacie w 1363 roku przez Kazimierza Wielkiego. Również oryginał gotyckiego obrazu Matki Boskiej od ognia przechowywany jest w skarbcu. Kolegiata kaliska posiada również bogaty zbiór szat liturgicznych.

Od 1970 roku w podziemiach Sanktuarium św. Józefa mieści się Kaplica Męczeństwa i Wdzięczności, wybudowana w 25. Rocznicę cudownego ocalenia księży z obozu koncentracyjnego w Dachau, którzy w chwili zagrożenia życia oddali się w opiekę św. Józefowi kaliskiemu. Księża zostali ocaleni kilka godzin przed wykonaniem wyroku, a Kaplicę Męczeństwa i Wdzięczności ufundowali jako wotum dziękczynne.