Kalisz - Park Miejski

Kalisz      0 Opinie

Opis

Kaliski park należy do grona najstarszych parków publicznych w Polsce i choć oficjalnie mówi się o założeniu go przez władze pruskie w 1798 roku, to początki parku sięgają schyłku XVI wieku, a publicznym stał się dopiero w okresie Księstwa Warszawskiego – po 1807 roku.
Zakładali go jezuici w latach 1587 - 1595. Ogród jezuitów obejmował niewielki fragment obecnego parku i służył wówczas studentom kolegium jezuickiego.
Po zlikwidowaniu zakonu jezuitów w 1773 roku, zadbany ogród zakonny stał się własnością Komisji Edukacji Narodowej, a w 1797 roku wraz z zabudowaniami kolegium jezuickiego przeszedł w użytkowanie Korpusu Kadetów. Za ogrodzeniem i pobliskimi zaroślami łęgowymi oraz odnogą Prosny, znajdowały się stajnie rekruckie oraz plac musztry Korpusu Kadetów.

W 1798 roku rozbudowano park, który sięgnął obecnego mostu Teatralnego, a jego wschodnią granicę stanowiła odnoga Prosny. Park służył wówczas wyłącznie wykładowcom i słuchaczom Korpusu Kadetów, a główne wejście znajdowało się od ul. Łaziennej. W tym czasie zbudowano most Kadecki, prowadzący na plac musztry, wytyczono alejki spacerowe i nasadzono nowe drzewa. Usypano także groblę wzdłuż odnogi Prosny, którą przegrodzono zastawką.
W 1800 roku na głównym nurcie Prosny zbudowano most Parkowy, który połączył park z reprezentacyjną ulicą miasta, nazwaną wówczas Aleją Luizy – na cześć żony cesarza Fryderyka Wilhelma III.

W okresie Księstwa Warszawskiego park udostępniony został mieszkańcom Kalisza. Ustawiono wówczas ławki przy alejkach spacerowych, nasadzono kolejne drzewa i krzewy, a także zatrudniono ogrodnika, który miał dbać nie tylko o pielęgnację zieleni, lecz także o porządek w parku.
Kaliszanie początkowo nie potrafili korzystać z dobra wspólnego, jakim był park. Wypasano tu konie, bydło i trzodę chlewną, suszono pranie i przędzę, wyplatano powrozy, palono ogniska, a także łamano gałęzie na opał.
W 1828 roku władze miasta wydały zarządzenie porządkowe, zakazujące ww. procederów.

Rozkwit parku nastąpił w okresie Królestwa Polskiego, kiedy Kalisz stał się znów stolicą województwa, a potem siedzibą władz gubernialnych.
W 1830 roku w obręb parku włączono niewielki teren w pobliżu pałacu gubernatora. Dosadzono wiele drzew i założono klomby.
W centrum parku stała już wówczas budka ze słodyczami i napojami, która później została zastąpiona skromnym lokalem gastronomicznym, serwującym słodycze i napoje chłodzące, a później również wody mineralne. Przy moście Parkowym zbudowano niewielką kawiarenkę. Budynek kawiarenki był wielokrotnie przebudowywany. Mieściła się tam sala bilardowa i bufet, później sala koncertowa, balowa oraz cukiernia. W kolejnych latach cukiernia została zastąpiona elegancką restauracją. W okresie międzywojennym w budynku tym mieściła się zimowa siedziba Kaliskiego Towarzystwa Wioślarskiego. Dziś znajduje się tu klub i biuro KTW oraz lokale gastronomiczne.

Niskie położenie parku nad rzeką i duża wilgotność gleby sprzyjały wegetacji roślin, a liczne zakola odnogi Prosny urozmaicały krajobraz. Warunki te były niewątpliwym walorem, lecz położenie nad kapryśną rzeką było również poważnym zagrożeniem dla parku. Rzeka wielokrotnie występowała z brzegów, zalewając znaczną część parku i czyniąc spore zniszczenia wśród roślin, wałów, mostków i małej architektury parkowej.
Po dużej powodzi w 1840 roku, która dokonała poważnych zniszczeń nie tylko w parku, lecz także w mieście, postanowiono uregulować kapryśną Prosnę. W tym celu w latach 1841 – 1842 wykopano dwa kanały: Rypinkowski i Bernardyński. Po wykopaniu Bernardynki, łąki miejskie leżące po prawej stronie odnogi Prosny, zostały włączone w obręb parku, a Bernardynka, wzdłuż której usypano groblę i obsadzono ją olchami, stała się wschodnią granicą parku. Nowe tereny zadrzewiono.
W 1843 roku w pobliżu rozwidlenia Bernardynki i głównego koryta Prosny wykopano okrągły staw, do którego wodę doprowadzono z Prosny podziemną rurą. Na środku stawu usytuowana została niewielka wyspa, połączona z parkiem rzeźbionym, drewnianym mostkiem. Na wyspie stanęła drewniana altanka, z blaszanym kogucikiem na szczycie. Dzięki tej ozdobie staw zaczęto nazywać Kogutkiem. Latem na wysepce przez wiele lat wystawiane były przedstawienia teatralne, natomiast zimą, kiedy staw zamarzał, na Kogutku organizowane były tzw. ślizgawki, gdzie jeżdżono na łyżwach.

W 1844 roku w pobliżu stawu zbudowano na wysokiej podmurówce drewniany domek szwajcarski o architekturze alpejskiej, w którym mieszkali kolejni ogrodnicy parkowi, a także przechowywano narzędzia ogrodnicze.

W 1873 roku zasypano część starej, malowniczo meandrującej przez park odnogi Prosny, a w jej miejsce wykopano prosto biegnący kanał, zwany Przekopem.

Po huraganie, który przeszedł nad Kaliszem w 1880 roku, niszcząc drzewa w parku, przeprojektowano Park Miejski. Pracę tę powierzono w 1881 roku znanemu biotechnologowi, pomologowi z Warszawy - Edmundowi Jankowskiemu, który wraz ze znanym projektantem ogrodów - Franciszkiem Szaniorem przekształcił, uporządkował i nadał parkowi dojrzałą formę stylu angielskiego.
Jankowski zaproponował wycięcie starych topoli balsamicznych, częściowo już usychających, a za środki ze sprzedaży drewna zakupienie dla parku wielu nowych odmian dekoracyjnych drzew ogrodowych. Pod koniec XIX wieku, w okolicy obecnej ulicy Niecałej wykopano owalną sadzawkę, nazywaną przez Kaliszan Kokoszką. Przy ulicy Parkowej, Łaziennej i przy teatrze zbudowano nowe bramy do parku, które były zamykane na noc.
W pobliżu domku szwajcarskiego wzniesiono oranżerię i cieplarnię, a dalej urządzono niewielki zwierzyniec z jeleniami i danielami.
W parku zbudowano romantyczne ruiny, chętnie odwiedzane przez mieszkańców Kalisza. Powstało wiele klombów kwiatowych, a także ustawiono zegar słoneczny oraz kilka rzeźb ogrodowych, sprowadzonych z Niemiec. Były to rzeźby: ogrodniczki Flory, Strzelca Alpejskiego, Psyche, Bachusa, Satyra, Sandalarki oraz Pallas Ateny.
W 1885 roku w obręb parku włączono sad za Bernardynką, prowadzony przez ogrodnika Karola Nestrypke, zwany Ogrodem Pomologicznym, a w 1900 roku park powiększono o tereny leżące na lewym brzegu Prosny, za budynkiem teatru. Początkowo obszar ten nazywano borkiem-laskiem, lecz po uporządkowaniu i nasadzeniu nowych drzew, ta część parku otrzymała imię Ignacego Paderewskiego.
Na początku XX wieku w pobliżu ul. Niecałej zbudowano murowany domek parkowego, a w centrum parku rozpoczęto budowę drewniano-murowanego budynku, w którym w 1904 roku uruchomiono zakład przyrodoleczniczy, popularnie zwany Hydropatią.

W ramach przygotowań do wystawy ogrodniczej, którą zorganizowano w Kaliszu w 1912 roku, włączono w obręb parku fragment łęgu rypinkowskiego, położonego za kanałem Rypinkowskim i nazwano ten teren Nowym Parkiem. Tam właśnie prezentowane były okazy owoców, warzyw, kwiatów, szkółkarstwa ogrodniczego, a także konserwy owocowe i warzywne. Później na terenie Nowego Parku powstały korty tenisowe i boisko do gry w piłkę, a nad brzegiem Prosny stanął stylowy budynek przystani Kaliskiego Towarzystwa Wioślarskiego.
W 1926 roku ponownie park powiększono o tereny sportowe za kanałem Bernardyńskim. Pobudowano tam stadion z 500-metrowym torem betonowym dla kolarzy.

W czasie II wojny światowej hitlerowcy zabronili Polakom wstępu do kaliskiego parku. Okupanci wycinali okazałe, rzadkie gatunki drzew z przeznaczeniem na meble do swoich domów. W 1942 roku zasypano i splantowano część płynącej przez park odnogi Prosny, zlikwidowano staw Kokoszkę, a także rozebrano sztuczne ruiny, wznoszące się w pobliżu zasypanego fragmentu rzeki. Planty przylegające do parku włączono w obszar Parku Miejskiego.

Po wojnie rozebrano ogrodzenie i bramy prowadzące do parku.
W parku im. Paderewskiego założono cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej, poległych w 1945 roku w walkach o wyzwolenie Kalisza.
W latach 60. XX wieku rozebrano oranżerię, a w 80.domek szwajcarski. Nie zachowały się rzeźby ogrodowe zdobiące park. Ocalała jedynie figura Flory, która została przeniesiona na dziedziniec kaliskiego ratusza, a w parku ustawiono kopię tej rzeźby. W 1975 roku zorganizowano w Kaliszu plener rzeźbiarski, podczas którego powstały rzeźby: Kapela, Kobieta i Eurydyki tańczące, które ustawiono w parku.
Tereny sportowe Nowego Parku początkowo zamieniono w ogródek jordanowski dla dzieci, a później zorganizowano tu Ośrodek Ruchu Drogowego.
Z zabudowań parkowych przetrwał budynek Hydropatii, w którym obecnie mieści się przedszkole, domek parkowego w pobliżu ul. Niecałej, gdzie obecnie funkcjonuje kawiarnia, a także mocno zmieniony budynek restauracji przy moście Teatralnym, gdzie dziś znajduje się m.in. siedziba KTW.
Z powojennych inwestycji – w latach 80. ustawiono w parku altanę na wzór chińskiej pagody, a także zorganizowano place zabaw dla dzieci.

Park Miejski w Kaliszu, pomimo wielu trudnych okresów, powodzi, huraganów i wojen, dziś znów prezentuje się pięknie. Na obszarze 29,37 ha rośnie tu ponad 4200 drzew z przeszło 150 gatunków i odmian. W kaliskim parku można spotkać 65 pomników przyrody.
Na różnorodność drzew składają się gatunki rodzime, jak dęby, buki, klony, jesiony, wiązy, wierzby, brzozy, olchy, lipy, kasztanowce białe i czerwone, sosny, świerki, modrzewie, cisy, platany klonolistne, ale również rośliny egzotyczne, do których należą: miłorząb dwuklapowy, tulipanowiec amerykański, glediczja trójcierniowa i bezbronna, choina kanadyjska, surmia zwyczajna (katalpa), sosna wejmutka, cypryśnik błotny, cyprysik nutkajski, daglezja, czy magnolie.
Najbardziej „niezwykłym” pomnikowym drzewem jest sędziwy dąb czerwony o płożącym się nisko nad ziemią, już tylko jednym konarze. Okaz ten, który jeszcze w latach 80. XX wieku posiadał 11 płożących się konarów, nazwany został „Dębem Asnyka”, na cześć kaliskiego poety. Dąb ten jeszcze dziś wygląda pięknie jesienią, kiedy jego liście przebarwiają się na ostry, czerwony kolor.

W parku gniazduje wiele gatunków ptaków. Poza popularnym wróblem, czy sroką, można tu spotkać sikorkę bogatkę i modraszkę, szpaki, dzięcioła dużego, kosa, puszczyka, sowę uszatą, ziębę, śpiewaka, dzwońca i wiele innych. Z ptactwa wodnego występują tu głównie kaczki krzyżówki oraz łabędzie nieme.
W parku żyje wiele wiewiórek, a od niedawna na pniach drzew rosnących przy rzece można zaobserwować ślady żerowania bobrów.

Kaliski Park Miejski w 1964 roku został wpisany do Państwowego Rejestru Zabytków.
Choć wielu obiektów parkowych, które niegdyś ozdabiały tę oazę zieleni dziś już nie ma, to park nadal zachwyca położeniem w ramionach rzeki, a jednak w centrum miasta, rozplanowaniem, zacisznymi zakątkami oraz bogactwem rzadkich gatunków drzew i krzewów.