Namysłów - kościół św. Apostołów Piotra i Pawła

Opis

Pierwszą świątynię parafialną zbudowano w II połowie XIII wieku, niedługo po lokacji miasta na prawie magdeburskim w 1249 roku. Kościół ten stanął w północno-wschodniej części miasta, niedaleko rzeki Widawki. Prawdopodobnie już wtedy patronami świątyni zostali św. Apostołowie Piotr i Paweł. Pierwsza pisana wzmianka o kościele w Namysłowie pochodzi z 1278 roku i można przypuszczać, że dotyczyła właśnie fary. W 1400 roku wymieniano parafię św. Apostołów Piotra i Pawła w Namysłowie.

Dopiero na początku XV wieku, w 1401 lub w 1405 roku, w miejscu poprzedniej świątyni rozpoczęto budowę monumentalnego kościoła gotyckiego. Budowę murowanej świątyni z wysoką wieżą zakończono w 1441 roku.
Kościół usytuowany przy murach obronnych średniowiecznego miasta stanowił istotny element umocnień miejskich. Zwłaszcza wysoka wieża z otworami strzelniczymi pełniła funkcje obserwacyjne i obronne.

W 1483 roku w mieście wybuchł potężny pożar, który poważnie uszkodził również świątynię. W przeciągu dwóch lat naprawiono więźbę dachową i pokryto świątynię dachem. W 1485 roku, w częściowo zabezpieczonym kościele zaczęto odprawiać nabożeństwa, lecz odbudowa sklepień trwała jeszcze do 1493 roku.
Prawdopodobnie podczas tego remontu wzniesiono także południowe cztery kaplice boczne. Również uzupełniono, naprawiono i wymieniono część wyposażenia kościoła.

W 1525 roku, kiedy do Namysłowa dotarła reformacja, luteranie przejęli katolicki kościół parafialny. Rok później do północnej elewacji świątyni protestanci dobudowali zakrystię i kaplice północne. W 1539 roku zakończono budowę organów oraz chóru muzycznego. W świątyni położono wówczas podłogę z desek.
W grudniu 1619 roku wybuchł wielki pożar, podczas którego spłonęły wszystkie zabudowania w mieście, z wyjątkiem zamku i budynku, w którym mieściła się szkoła. Spłonęła wówczas wieża kościelna, a temperatura była tak wysoka, że stopiły się dzwony. Zapadł się również dach świątyni i sklepienia w części kościoła i zakrystii. Podczas odbudowy wykonano nowe wiązania dachowe, a nowy dach pokryto gontem.
Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej w 1648 roku, na Śląsku nastąpiła tzw. redukcja kościołów, polegająca na odbieraniu protestantom dawnych kościołów katolickich. Śląsk pozostał we władaniu katolickich Habsburgów, a pokój westfalski wprowadził zasadę „czyja władza – tego religia”.

W ten sposób kościół farny w Namysłowie również powrócił do katolików, a w 1654 roku w tej świątyni były już odprawiane katolickie nabożeństwa .
Pod koniec XVII wieku, w 1697 roku rozpoczęto remont kościoła, a w 1713 roku zbudowano mur otaczający teren przykościelny, na którym mieścił się cmentarz grzebalny. Wejście na cmentarz prowadziło przez barokową bramę, zwieńczoną figurą św. Jana Nepomucena z aniołkami po bokach.
W 1759 roku przebudowano zachodnią część wnętrza kościoła, pod chórem zbudowano Grób Chrystusa Pana, a w 1768 kostnicę. Być może w tym czasie wymieniono również 220-letnie organy na nowe, zbudowane przez firmę Bergsdorfa z Nysy.
Podczas remontu świątyni ok. 1790 roku wieża kościelna otrzymała nowy hełm, a z dachu świątyni zdjęto gonty i pokryto go ceramiczną dachówką.

W XIX wieku przeprowadzono w namysłowskiej farze kilka remontów, a także zaprzestano nowych pochówków na cmentarzu przykościelnym, co było początkiem likwidacji cmentarza w centrum miasta.
W 1821 roku w Namysłowie szalały straszne burze, które uszkodziły pokrycie dachu kościoła. W 1844 roku dach świątyni poddano renowacji.
W latach 1868 – 1869 wyremontowano wieżę, która otrzymała nowy, barokowy hełm. Data 1869 znajduje się nad ramionami krzyża, wieńczącego iglicę hełmu wieży kościelnej. We wnętrzu kościoła oczyszczono i otynkowano ściany naw i filary oraz wykonano kamienną, ocementowaną podłogę.
W latach 1887 – 1893 przeprowadzono renowację trzech północnych kaplic, m.in. odnowiono maswerki w oknach. Wrocławski malarz Robert Reibe pomalował wnętrze świątyni w stylu neogotyckim, a także odnowił wyposażenie. Wykonano również nowe portale i drzwi. Gotycka świątynia otrzymała jednolite, neogotyckie wnętrze.

Namysłowski kościół parafialny przetrwał I i II wojnę światową bez większych uszkodzeń, ale wymagał konserwacji.
Pierwsze po wojnie odnowienie wnętrza kościoła miało miejsce w 1976 roku, a kolejne w 1996 roku.
W 1979 roku świątynia wzbogaciła się o trzy nowe dzwony. Nadano im imiona: „Jan Paweł II”, „Stefan” i „Antoni” i zawieszono je obok dotychczasowego dzwonu „Maria”.
42-głosowe, XVIII-wieczne organy zostały odrestaurowane przez firmę braci Boszko w 1995 roku.
Remont wieży zakończono w 1999 roku, podczas którego m.in. zdjęto z hełmu pokrycie z blachy ocynkowanej , zastępując je blachą miedzianą.
Od 1991 roku w okresie bożonarodzeniowym, w kościele św. Apostołów Piotra i Pawła można oglądać ruchomą szopkę.

Kościół farny św. Apostołów Piotra i Pawła jest świątynią orientowaną, sześcioprzęsłową, trójnawową, o konstrukcji halowej. Prezbiterium o wysokości naw, zamknięte jest trójbocznie, podobnie jak boczne nawy. Świątynia zbudowana jest z cegły, z kamiennymi detalami.
Od zachodu wznosi się wysoka, czworoboczna wieża, otwarta w przyziemiu od północy i południa szerokimi, ostrołukowymi arkadami.
Od północy do korpusu budowli przylega 3-przęsłowa zakrystia i trzy kaplice, natomiast od strony południowej – cztery kaplice przy zachodnich przęsłach z niewielką przybudówką od zachodu.
Od strony południowej usytuowana jest południowa kruchta z ostrołukowym portalem, natomiast neogotycki portal główny , również ostrołukowy, mieści się od zachodu, w przyziemiu wieży.
Cała świątynia jest oszkarpowana dwuuskokowymi przyporami.
Między przyporami, w kamiennych obramieniach, znajdują się wysokie, smukłe, ostrołukowe okna, zdobione maswerkami. Jedynie okna zakrystii posiadają ceglane, profilowane obramienia.
Czworoboczna wieża kościelna podzielona jest tynkowanymi fryzami opaskowymi na cztery kondygnacje. Wieża od strony zachodniej opięta jest przyporami na całej swej wysokości. Zarówno przypory, jak też ściany wieży zdobią okrągło łukowe, dwułuczne i ostrołukowe blendy, na tle których usytuowane są otwory dzwonne, wąskie okienka i otwory strzelnicze. Przyziemie wieży otwarte jest od północy i południa arkadami, przez które prowadzi droga do głównego portalu świątyni.
Kościół przykryty jest wysokim, dwuspadowym, jednokalenicowym dachem, w części wschodniej pięciopołaciowym, kaplice i zakrystia – dachami pulpitowymi, jedynie dwie kaplice południowe przy zachodnich przęsłach posiadają wspólny dach trójspadowy.
Wieżę wieńczy dach namiotowy kryty miedzią, przechodzący w barokowy hełm z latarnią.

Wnętrze świątyni przykryte jest sklepieniami żebrowymi: nawa główna i prezbiterium – gwiaździstymi, nawy boczne – przeskokowymi, z wyjątkiem jednego przęsła nawy północnej, które nakrywa sklepienie krzyżowe. Chór muzyczny przesklepiony jest krzyżowo, podobnie jak przyziemie wieży. W kaplicach założono sklepienia krzyżowo-żebrowe, sieciowe, przeskokowe, a w jednej dwukondygnacyjnej kaplicy również sklepienie kolebkowe w dolnej części i strop w górnej kondygnacji. Sklepienia żebrowe posiadają kamienne zworniki i wsporniki o bogatej, różnorodnej dekoracji.
Sklepienia naw wspierają się na pięciu parach filarów międzynawowych. Filary te, o przekroju prostokątnym ze ściętymi narożami, opięte są lizenami od strony naw. Nawa główna otwiera się do naw bocznych ostrołukowymi, profilowanymi arkadami. Ostrołukowe arkady prowadzą również do kaplic.
Wysokie, gotyckie okna świątyni wypełniają witraże, które nadają wnętrzu atmosferę tajemniczości.

Wyposażenie kościoła w większości jest neogotyckie, pochodzące z 1890 roku. Z końca XIX wieku pochodzą neogotyckie ołtarze: ołtarz główny św. Piotra i Pawła, ołtarze boczne przy tęczy – św. Józefa oraz Matki Bożej Różańcowej, a także ołtarze w zamknięciu naw bocznych – ołtarz św. Barbary w nawie północnej i ołtarz matki Bożej Nieustającej Pomocy w kaplicy Adoracji Najświętszego Sakramentu, w nawie południowej.
Również ołtarz Matki Bożej Częstochowskiej w kaplicy południowej wykonano w 1890 roku, a neogotycki ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa, także z kaplicy południowej, datowany jest na koniec XVIII wieku.
Wszystkie te drewniane ołtarze charakteryzują się trójkątnymi zwieńczeniami, lekkością, strzelistością, dekoracją maswerkową i licznymi pinaklami (sterczynami).
Poza neogotyckimi ołtarzami z końca XIX wieku, w kościele znajdują się również późnobarokowe ołtarze XVIII-wieczne. Należy do nich ołtarz św. Piotra z Alkantary z 1720 roku, odnowiony w 1890 roku, z południowej kaplicy oraz ołtarz Królowej Aniołów z 1720 roku z północnej kaplicy, z gotycką figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem, datowaną na ok. 1410 rok. Z 1720 roku jest także ołtarz Męki Pańskiej w kaplicy północnej, wykonany przez śląskiego rzeźbiarza – Jerzego Leonarda Webera. Ołtarz ten to rzeźbiona scena Ogrójca z malowanym tłem, ujęta w 1890 roku neogotyckim obramieniem.
Przy trzecim od wschodu, północnym filarze umieszczona jest późnorenesansowa ambona z początku XVII wieku z neogotyckim baldachimem z końca XIX wieku.
Filary nawy głównej zdobią barokowe, XVIII-wieczne figury ojców kościoła: św. Grzegorza, Ambrożego, Hieronima i Augustyna oraz św. Jana Nepomucena, św. Franciszka z Asyżu i św. Marcina. Figury te umieszczone są na neogotyckich konsolach.
W nawie północnej zwraca uwagę drewniana, rokokowa chrzcielnica z XVIII wieku, zamknięta przykrywą z rzeźbioną sceną Chrztu Chrystusa w Jordanie przez Jana Chrzciciela, nad którymi unosi się Duch Święty.
Obok chrzcielnicy znajduje się późnorenesansowy krucyfiks z ok. 1500 roku, pochodzący z dawnej belki tęczowej.
W południowej nawie stoi figura św. Jana Nepomucena z 1714 roku.
Do najcenniejszych rzeźb w świątyni należą: Pieta z I połowy XV wieku, Grupa Ukrzyżowania z końca XV wieku oraz figura Chrystusa Frasobliwego z I połowy XVI wieku.
Na ścianach kościoła zawieszone są liczne obrazy z XVIII wieku oraz XIX-wieczne Stacje Drogi Krzyżowej.
W zachodnim przęśle świątyni mieści się murowana empora chóru muzycznego z neogotycką balustradą, wsparta na szerokiej arkadzie. Chór przedłużony jest do nawy południowej, gdzie zachowała się balustrada rokokowa z XVIII wieku. Na emporze chóru muzycznego znajdują się 42-głosowe, XVIII-wieczne organy z neogotyckim prospektem organowym.
Będąc w kościele św. Apostołów Piotra i Pawła warto zwrócić uwagę na późnorenesansowe, XVI-wieczne epitafium, umieszczone na północnej ścianie prezbiterium. Jest to wielokondygnacyjne dzieło sztuki, płaskorzeźbione w stiuku.

Wokół świątyni do dziś zachował się mur z późnobarokową bramą z 1713 roku.
Na terenie przykościelnym, po południowej stronie świątyni stoi figura św. Jana Nepomucena z 1730 roku, ufundowana przez rajcę miejskiego Andrzeja Wachsmanna. Na cokole, w owalnym medalionie umieszczona jest płaskorzeźbiona scena wrzucenia świętego do Wełtawy z mostu Karola w Pradze. Figura ta początkowo stała na rynku, po zachodniej stronie ratusza. W 1939 roku przeniesiono ją na teren kościoła parafialnego.

Od 2000 roku w kościele św. Apostołów Piotra i Pawła, do czerwca do września odbywają się doroczne Letnie Koncerty Organowe (w każdym miesiącu jeden koncert).