Rydzyna - zamek Leszczyńskich i Sułkowskich

Rydzyna      0 Opinie

Opis

Początki zamku w Rydzynie sięgają przełomu XIV i XV wieku, kiedy to rycerz Jan z Czerniny herbu Wierzbna, późniejszy starosta wschowski i kościański, kasztelan międzyrzecki, przybył ze Śląska do Wielkopolski. Osiadł w Rydzynie, gdzie założył miasto i zbudował warowny zamek. Po objęciu Rydzyny, rycerz Jan pisał się już Janem z Czerniny i Rydzyny.
Zamek stanął na północny wschód od miasta, na niewielkiej kępie otoczonej podmokłymi łąkami i bagnami, w dolinie rzeczki Wyrycz – prawego dopływu Baryczy. Mokradła te w naturalny sposób zapewniały bezpieczeństwo warowni. Jan z Czerniny i Rydzyny wzniósł ceglany, gotycki zamek na planie prostokąta o bokach 22 x 25 m, z wewnętrznym dziedzińcem. Główny budynek mieszkalny o czterech izbach tworzył południowe skrzydło warowni. Wschodnie skrzydło stanowił wąski, trzyizbowy budynek gospodarczy. Od zachodu i północy warownia zamknięta została murem obwodowym o grubości dochodzącej do 5 m. W północnej kurtynie znajdował się wjazd do zamku, umieszczony w wysuniętej przed linię muru, czworobocznej wieży bramnej.
Potomkowie Jana z Czerniny i Rydzyny przyjęli nazwisko Rydzyńscy i w ich rękach dobra rydzyńskie pozostawały do II połowy XVII wieku.

W 1658 roku część dóbr rydzyńskich nabył ówczesny właściciel Leszna, podkanclerzy koronny – Bogusław Leszczyński herbu Wieniawa.
Pozostałą część majątku rydzyńskiego wraz z Rydzyną i gotyckim zamkiem, w latach 70. XVII wieku kupił syn Bogusława – Rafał Leszczyński, starosta generalny Wielkopolski, podskarbi koronny. Średniowieczna warownia była zbyt skromna, aby zaspokoić gusta i ambicje nowego właściciela, który właśnie sprzedał okazałą siedzibę magnacką w Baranowie Sandomierskim.
W latach 1682 – 1695 przebudował ciężki, gotycki zamek obronny w modną wówczas barokową rezydencję, według projektu królewskiego architekta Józefa Szymona Bellottiego.
Zmeliorowano wówczas i osuszono tereny wokół zamku, a także wyregulowano nurt rzeki Wyryczy, która po regulacji przyjęła nazwę Rów Polski. Powiększono również kępę, na której posadowiony był zamek, tworząc wyspę zamkową. Wokół wyspy zamkowej przekopano fosy, które poprowadzono tak blisko murów, że zamek sprawiał wrażenie, jakby stał na wodzie.
Nowy, barokowy zamek wzniesiono na fundamentach, a częściowo również na murach gotyckiej warowni, które miejscami sięgają wysokości piętra obecnej rezydencji.
Pod nadzorem Bellottiego powstała okazała, czteroskrzydłowa, czterokondygnacyjna budowla z wewnętrznym dziedzińcem i czterema czworobocznymi basztami alkierzowymi w narożach.
Wjazd główny do rezydencji prowadził od północy.
Przyziemie przeznaczono na cele gospodarcze.
Na piętrze mieściły się komnaty mieszkalne, a w zachodnim skrzydle Sala Jadalna i pomieszczenia kredensowe. W południowo-zachodniej baszcie znajdowała się domowa apteczka , w której był składzik leków, ziół i nalewek.
Na drugim piętrze rezydencji znajdowały się sale reprezentacyjne. W zachodnim skrzydle, nad jadalnią, mieściła się dwukondygnacyjna, przeszklona Sala Wielka, zwana również Salą Balową. Pomieszczenia reprezentacyjne ozdobione zostały wysokiej klasy malowidłami, wykonanymi przez włoskiego artystę Michelangelo Palloni, a także dekoracją stiukową wykonaną przez warszawskich sztukatorów, współpracujących z Bellottim. Szczególnie bogaty wystrój artystyczny posiadała Wielka Alkowa na II piętrze, zwana też Salą Teatralną oraz Gabinet Kryształowy w północno-wschodniej baszcie.
Na wschód od zamku zostały założone ogrody geometryczne w stylu francuskim, ozdobione licznymi rzeźbami i fontannami. Wokół ogrodów przekopano kanały, nad którymi przerzucono mostki łączące zamek z ogrodami.
Pod koniec XVII wieku rezydencja rydzyńska należała do najokazalszych siedzib magnackich w kraju, a z całą pewnością była największą w Wielkopolsce.
W 1700 roku Leszczyńscy sprowadzili z Rzymu architekta Pompeo Ferrariego, który przebudował zachodnie skrzydło rezydencji. W środkowej części skrzydła zachodniego powstał wówczas ryzalit na planie półelipsy, wysunięty poza lico elewacji. W przyziemiu ryzalitu znalazł się wjazd do rezydencji, poprzedzony mostem przez fosę. W ten sposób wytyczona została wyraźna oś kompozycyjna, łącząca zamek z rynkiem miejskim.

Po śmierci Rafała Leszczyńskiego, zamek w Rydzynie odziedziczył jego syn – Stanisław Leszczyński. Kiedy w 1704 roku został wybrany na króla Polski, rydzyńska rezydencja stała się siedzibą królewską. Nowy król, wybrany przez szlachtę z poparciem Szwedów nie był akceptowany przez panujących dotychczas Sasów i ich stronnika Rosję. Elekcja Leszczyńskiego doprowadziła do wojny, w wyniku której wojska carskie w 1707 roku zajęły wielkopolskie dobra królewskie, a zamek w Rydzynie zdewastowały i częściowo spaliły.
Stanisław Leszczyński w 1709 roku został zmuszony do opuszczenia kraju i przez wiele lat tułał się po Europie, a jego opuszczona, popadająca w ruinę rezydencja w Rydzynie została przejęta przez Augusta Mocnego. W 1715 roku przeprowadzono jedynie prace zabezpieczające.
Kiedy Stanisław Leszczyński w 1733 roku ponownie został wybrany królem Polski, nie osiadł już w Rydzynie. W 1736 roku abdykował i na stałe opuścił Polskę – zamieszkał we Francji, gdzie jego córka, poślubiając Ludwika XV, została królową Francji.

W 1738 roku Stanisław Leszczyński sprzedał swe rydzyńskie dobra wraz ze zdewastowanym zamkiem, hrabiemu Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu herbu Sulima, który w 1752 roku otrzymał tytuł książęcy.

W latach 1742 – 1745 Aleksander Sułkowski odbudował zamek według projektu śląskiego architekta Karola Marcina Frantza. Powiększono wówczas sztuczną wyspę zamkową i przekopano nowe fosy dalej od murów rezydencji. Odbudowano reprezentacyjne sale II piętra, odtwarzając bogate sztukaterie. Przebudowano Salę Balową, likwidując okna od strony dziedzińca, a jej sufit ozdobił ogromny plafon wykonany przez śląskiego malarza Jerzego Wilhelma Neunhertza, nawiązujący tematyką do zaślubin Aleksandra Sułkowskiego z Anną Przebendowską. Sztukaterię Sali Balowej odtworzył Jan Christian Grünewald z Legnicy.
Podczas odbudowy zostały ujednolicone elewacje zewnętrzne zamku, które otrzymały rokokowy wystrój. Założono także nowe dachy, a baszty otrzymały nowe hełmy o profilach nawiązujących do architektury saskiej.
W późniejszych latach od północy dobudowano wydatny ryzalit na rzucie prostokąta, w którym umieszczono paradne schody połączone na każdej kondygnacji z reprezentacyjnym westybulem. W przyziemiu ryzalitu umieszczono główny wjazd do zamku. Przez fosę przerzucono kamienny most ozdobiony kamiennymi figurami sfinksów. Za północnym mostem powstał półkolisty dziedziniec, otoczony klasycystycznymi, połączonymi ze sobą budynkami oficyn, stajni, wozowni i ujeżdżalni.
Tereny na wschód od oficyn zagospodarowano na ogrody angielskie, gdzie wybudowano pomarańczarnię, bażanciarnię, pawilon turecki, zameczek myśliwski, strzelnicę itp.
W II połowie XVIII wieku, syn Aleksandra Sułkowskiego – August Kazimierz poddał zamek częściowej przebudowie. Klasycystyczny wystrój otrzymały niektóre wnętrza II piętra, m.in. Sala Posągowa i Gabinet Porcelanowy w południowo-wschodniej baszcie. Salę Balową ozdobiono wówczas 11 parami marmoryzowanych kolumn w wielkim porządku, z jońskimi głowicami.
Książę August Sułkowski zebrał w rydzyńskim zamku bogatą kolekcję malarstwa, rzeźby oraz porcelany. Zbiory te pochodziły z rodowych kolekcji, lecz także zostały przywiezione z licznych podróży księcia po Europie.
August Sułkowski założył rodową Ordynację książąt Sułkowskich, zatwierdzoną przez Sejm w 1775 roku, której statut, w przypadku wygaśnięcia rodu, przewidywał przekazanie całego majątku na cele edukacyjne. W takim przypadku Ordynacja miała się zmienić w Fundację książąt Sułkowskich, która miała egzekwować zapisy statutu i zarządzać majątkiem.
Ostatnim ordynatem był książę Antoni Stanisław Sułkowski, który zmarł w 1909 roku.

Wtedy to dobra rydzyńskie zostały oddane Kolegium Szkolnemu, ale niebawem przejęte przez Pruską Komisję Kolonizacyjną. Bogatym wyposażeniem zamku podzieliły się rody spokrewnione z Sułkowskimi, a część zbiorów wywiozła do Monachium wdowa po ostatnim ordynacie.
Podczas I wojny światowej w zamku i oficynach zorganizowany został niemiecki obóz jeniecki dla francuskich i rosyjskich jeńców wojennych.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, majątek Sułkowskich przeszedł na rzecz Skarbu Państwa. Rząd II RP uznał wolę fundatora i w 1923 roku zlecił utworzenie Fundacji książąt Sułkowskich.
Zamek wraz z oficynami otrzymało Kuratorium Fundacji im. Sułkowskich, które odbudowało zamek w Rydzynie i przystosowało do potrzeb szkoły. Kuratorium powołało do życia męskie Gimnazjum oraz Liceum, które działały w Rydzynie od 1928 roku do wybuchu II wojny światowej. Uczniowie mieszkali w internacie, a mniej zamożni mogli korzystać ze stypendiów wypłacanych przez Fundację.
Podczas okupacji niemieckiej w rydzyńskim zamku funkcjonował, prowadzony przez nazistów, Narodowo-Polityczny Zakład Wychowawczy dla młodzieży z Kraju Warty.
Kiedy armia czerwona weszła do Rydzyny w 1945 roku, Sowieci podpalili zamek. Runęły spalone, drewniane stropy, niszcząc zabytkowe wnętrza.

W 1946 roku podjęto działania zabezpieczające ruinę. Zabetonowano wówczas szczyty murów zamkowych, a otwory okienne zamurowano prowizorycznie cegłą. W latach 50. XX wieku założono nowe, betonowe stropy, a gołe, wypalone mury przykryto prowizorycznym dachem.

W 1969 roku zrujnowany zamek przejął Zarząd Główny Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich, który podjął się pełnej rekonstrukcji zamku. Gmach miał być przeznaczony na ośrodek szkoleniowy i konferencyjny dla środowisk technicznych.
Remont zabytku trwał nieprzerwanie od 1970 do 1989 roku i obejmował nie tylko odbudowę budynku, lecz także rekonstrukcję dekoracji malarskiej i stiukowej reprezentacyjnych wnętrz. Dekorację odtworzono na podstawie zachowanej dokumentacji fotograficznej z okresu międzywojennego. Zamek wyposażono w repliki stylowych mebli, lecz znajdują się tu również oryginalne sprzęty zabytkowe, pochodzące z darów. Po remoncie rydzyński zamek odzyskał dawny blask. Wzorową rekonstrukcję barokowego zamku w 1994 roku wyróżniono dyplomem prestiżowej międzynarodowej organizacji Europa Nostra.

Zamek w Rydzynie nadal znajduje się pod opieką SIMP-u. Zorganizowano tu centrum hotelowo-konferencyjne, gdzie organizowane są imprezy biznesowe i kulturalne.
W zamku mieści się luksusowy hotel, restauracja „U króla Stanisława” na I piętrze, winiarnia w średniowiecznym przyziemiu, a także zabytkowe sale konferencyjne z nowoczesnym wyposażeniem oraz sale audiowizualne.

Zamek w Rydzynie udostępniony jest do zwiedzania, po wcześniejszym uzgodnieniu. Można obejrzeć bogato zdobione, historyczne wnętrza, wyposażone w komplety stylowych mebli, zabytkowe ryciny oraz pamiątki po Sułkowskich. Szczególnie zachwycają sale reprezentacyjne II piętra: Sala Balowa, Sala Czterech Pór Roku, Sala Morska, Sala Rycerska, Sala Myśliwska z trofeami myśliwskimi, a także Sala Posągowa o klasycystycznym wystroju. Wnętrza zamkowe można zwiedzać po wykupieniu biletu, natomiast wstęp do parku jest bezpłatny.
Do dziś zachowały się również oficyny otaczające półkolisty dziedziniec, lecz z zabytkowych zabudowań parkowych ocalała jedynie Strzelnica Dworska z XVIII wieku, w której obecnie znajduje się kawiarnia „Strzelnica” z przygotowanym miejscem na ognisko.
Zamek organizuje wiele imprez, jak Koncerty Noworoczne, Dni Baroku, Koncerty Capelli Zamku Rydzyńskiego, bale karnawałowe, Biesiady Staropolskie, a także doroczny Międzynarodowy Rajd Pojazdów Zabytkowych, czy pokazy walk rycerskich.