Spała - kościółek prezydencki

Opis

Jeszcze w XIX wieku Spała była maleńką osadą młynarską, położoną w pięknych lasach, nad rzeczką Gać.
Po 1815 roku tereny te znalazły się w granicach Królestwa Polskiego, zależnego od carskiej Rosji. W 1876 roku, kiedy carewicz Aleksander polował w lasach spalskich, tak mu się tu spodobało, że w 1884 roku, już jako car Rosji Aleksander III, kazał pobudować tu drewniany pałacyk myśliwski. Obok rezydencji carskiej zbudowano kasyno oficerskie, domy dla gości, a także koszary dla sotni kozackiej. Car wraz ze swą świtą często polował w okolicznych lasach.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę po I wojnie światowej, początkowo chciano carską rezydencję przeznaczyć dla Józefa Piłsudskiego, jednak on nie był zainteresowany łowiectwem. Ostatecznie w 1922 roku pałacyk myśliwski został rezydencją prezydentów Rzeczpospolitej. Pałacyk odremontowano, a w miejscu rozebranych carskich koszar, prezydent Stanisław Wojciechowski postanowił zbudować drewnianą kaplicę. Spała dotychczas nie miała żadnego kościoła.

Sporządzenie projektu kaplicy powierzono naczelnikowi Zarządu Gmachów Reprezentacyjnych w Ministerstwie Robót Publicznych – architektowi Kazimierzowi Skórewiczowi. Skórewicz zaprojektował świątynię w swojskim stylu narodowym, z wykorzystaniem rodzimych materiałów i rzemiosła. Nawiązał do tradycyjnych wzorów polskich kościołów wiejskich, nie zabrakło też elementów stylu podhalańskiego, w postaci spadzistego dachu oraz dachów okapowych.

9 czerwca 1923 roku wmurowano kamień węgielny pod budowę kościoła, a kapelan prezydenta – prałat Marian Tokarzewski poświęcił fundamenty kaplicy. Nadzór nad budową świątyni powierzono Skórewiczowi.

W centrum dawnej carskiej rezydencji stanęła katolicka świątynia, utrzymana w charakterze wiejskiego kościółka, wzniesionego na leśnej polanie.
Spalski kościółek był niewielką, drewnianą kaplicą o konstrukcji zrębowej z przyściennymi słupami, zbudowaną na podmurówce z ciosów kamiennych. Świątynia o budowie salowej z zespolonym z nawą prezbiterium, skierowanym na północ, przykryta została czterospadowym, wysokim dachem, krytym gontem. Na kalenicy umieszczono ośmioboczną wieżyczkę sygnaturki, zwieńczoną gontową kopułą z latarnią,. Od północy, za prezbiterium usytuowano nieco niższą zakrystię na planie pięciokąta, przykrytą wielopołaciowym, gontowym dachem pulpitowym. Od południa, wschodu i zachodu całą świątynię opasano pulpitowym daszkiem okapowym, nad wejściem profilowanym i głębszym, wspartym na drewnianych słupach.

Świątynia była ukończona już w sierpniu 1923 roku. Wtedy też kaplica prezydencka została konsekrowana przez Prymasa Polski Edmunda Dalbora pw. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej. W nabożeństwach często uczestniczył prezydent z rodziną.

W 1926 roku, po zamachu majowym, nowym gospodarzem Spały został nowy prezydent Polski – prof. Ignacy Mościcki. Mościcki upodobał sobie Spałę i często tu przebywał. Prezydent zadbał również o wyposażenie świątyni prezydenckiej.
Dzięki Mościckiemu kościółek w 1927 roku otrzymał osiem witraży, zaprojektowanych przez Jana Winiarza, a wykonanych w krakowskiej firmie S.G. Żeleńskiego. Są to piękne witraże, przedstawiające: Zwiastowanie NMP, Boże Narodzenie, Świętą Rodzinę, Ucieczkę do Egiptu, Cud w Kanie Galilejskiej, Ukrzyżowanie, Zesłanie Ducha Świętego oraz Matkę Bożą Królową Korony Polskiej.
W 1933 roku leśnicy spalscy ufundowali nowy ołtarz z drewna dębowego, wykonany przez Ludwika Konarzewskiego z Istebnej. Główne pole nastawy ołtarzowej stanowi płaskorzeźba przedstawiająca scenę Nawrócenia św. Huberta, a powyżej scena Ukoronowania Matki Bożej na Królową Polski. Ołtarz został poświęcony 3 listopada 1933 roku, w dniu św. Huberta - patrona myśliwych.

Kościółek szczęśliwie przetrwał lata II wojny światowej i powojenny okres wyzwalania Polski. Po wojnie kaplica prezydencka stała się kościołem filialnym parafii św. Michała Archanioła w Inowłodzu.

W 1978 roku kościół otrzymał płaskorzeźbione w drewnie stacje Męki Pańskiej, wykonane przez Czesława Winczatyka z Warszawy.
W 1983 roku powołana została parafia MB Królowej Korony Polski w Spale, a dotychczasowy kościół filialny podniesiono do rangi świątyni parafialnej.
W kruchcie kościoła w 1989 roku umieszczono dwie drewniane tablice. Jedna poświęcona jest rodzinom leśników polskich, poległych i pomordowanych w latach 1939 – 1945. Drugą tablicę poświęcono budowniczym kościółka spalskiego – prezydentom RP, Stanisławowi Wojciechowskiemu i Ignacemu Mościckiemu.
Przed świątynią, w dniu 11 listopada 1990 roku, umieszczono odzyskaną tablicę z 1933 roku, poświęconą Ignacemu Mościckiemu za wskrzeszenie tradycji myśliwskiej, ufundowaną przez spalskich leśników, a znajdującą się pierwotnie na jednym z głazów Groty św. Huberta w Spale.

W 1992 roku, w 50. rocznicę powstania Armii Krajowej, przy drewnianym kościółku w Spale zbudowano kościół polowy Armii Krajowej. Inicjatorem powstania tego obiektu były środowiska żołnierzy AK.
Ten symboliczny kościół polowy, to obszerny plac z osłoniętym i zadaszonym ołtarzem, umieszczonym na niewielkim podwyższeniu.
Ołtarz ten wykonał w drewnie kustosz Domu Pamięci i Męczeństwa Leśników i Drzewiarzy Polskich w Spale – ppłk. Mieczysław Lisowski. Na tylnej ścianie obudowy ołtarza umieszczono rzeźbiony w drewnie ryngraf Matki Bożej. Słupy wspierające zadaszenie ołtarza ozdobione są Krzyżem Armii Krajowej i Krzyżem Harcerskim. Mensa ołtarza wsparta jest na słupie ozdobionym płaskorzeźbą orła w koronie na tle świerku. Obok ołtarza stoi mównica wsparta na słupie z przyziemia drzewa. Przy ołtarzu nie zabrakło również siedzisk dla duchownych celebrujących Msze Święte. Siedziska te wyrzeźbione są z pni drzew.
Na prawo od ołtarza wznosi się 7-metrowy krzyż drewniany z figurą Ukrzyżowanego Chrystusa. Na lewo od wejścia zbudowano dzwonnicę, na której zawieszono dzwon, który otrzymał imię gen. Stefana Roweckiego - Grota.

Nawa świątyni, to rzędy ławek ustawionych pod gołym niebem, otoczone słupami, na których umieszczono zadaszone stacje Męki Pańskiej.

Stacje Drogi Krzyżowej są wyjątkowe. Płaskorzeźby przedstawiające tradycyjne obrazy Męki Chrystusa, uzupełnione zostały datami i nazewnictwem, które jednoznacznie kojarzą się nie tylko z bolesnymi wydarzeniami dotyczącymi żołnierzy AK, lecz również z losami Polski. Z tego powodu Droga Krzyżowa w kościele polowym w Spale nazywana jest Drogą Krzyżową Armii Krajowej.
Kościół polowy AK został poświęcony 7 czerwca 1992 roku przez ks. bpa Józefa Zawitkowskiego.

Spała, dzięki swym unikalnym świątyniom, postrzegana jest jako symbol odradzającego się Państwa Polskiego, niepodległości, ale też walki o niepodległość kraju.