Namysłów - fortyfikacje miejskie

Opis

Początkiem umocnień obronnych Namysłowa była drewniana palisada otaczająca miasto, a także drewniany zamek, wzniesiony na początku XIV wieku przez księcia Henryka III głogowskiego lub jego syna księcia Konrada I namysłowskiego.
Prawa miejskie Namysłów otrzymał w 1249 roku z rąk księcia wrocławskiego Henryka III Białego. Od 1294 roku Ziemia Namysłowska należała do Piastów głogowskich. W 1313 roku powstało niezależne Księstwo Namysłowskie, którego samodzielnym władcą został książę Konrad I.
Po kilkuletniej wojnie polsko-czeskiej, w 1348 roku w Namysłowie został zawarty pokój, który potwierdził przynależność Śląska do Korony Czeskiej. W ten sposób Namysłów wraz z całym Śląskiem przeszedł we władanie króla Czech Karola IV Luksemburskiego, późniejszego cesarza rzymskiego.

Karol IV już w maju 1350 roku rozpoczął budowę fortyfikacji miejskich w przygranicznym Namysłowie.
Na fundamencie z kamieni polnych budowano mury z cegieł, układanych w wątku gotyckim. Do wysokości 8 metrów wznoszono mur pełny, a powyżej jeszcze dwumetrowej wysokości krenelaż, osłaniający ganek strzelniczy. Najmocniejsze mury o grubości 2,2 m powstały od strony wschodniej. Grubość obwarowań od strony północnej i południowej dochodziła do 1,7 m. Obwód umocnień Namysłowa składał się z muru wschodniego oraz murów północnych i południowych, schodzących się wrzecionowato w kierunku zachodnim, gdzie znajdował się zamek książęcy. Pierścień murów miejskich wzmocniony został przez 45 baszt i wież. Do Namysłowa prowadziły wówczas dwie bramy wjazdowe: od wschodu Brama Polska, od zachodu Brama Niemiecka, usytuowana obok zamku. Bramę Polską zwano również Bramą Kluczborską lub Krakowską, a Bramę Niemiecką – Bramą Brzeską lub Wrocławską. Zadbano również o wodę dla miasta, budując arkadowe przepusty pod północnymi murami obronnymi, którędy skierowano wody Widawy w obręb fortyfikacji miejskich. Woda ta zasilała również miejski młyn. Budowę murów miejskich Namysłowa zakończono w 1359 roku.

W 1360 roku na miejscu drewnianego zamku książęcego Piastów Śląskich, król czeski Karol IV, na kamiennych fundamentach rozpoczął budowę murowanego zamku, wbudowując go trzema skrzydłami w obwód murów obronnych.

W 1375 roku, w okolicy zamku zbudowano zaporę wodną, która spiętrzyła wody Widawy, tworząc rozlewisko po północnej stronie murów miejskich, dzięki czemu miasto stało się trudniejsze do zdobycia.
W 1388 roku w północnym odcinku fortyfikacji miejskich zbudowano Bramę Wodną z przyległą do muru wieżą obserwacyjno-obronną, aby strzec miejskich ujęć wody.

Fortyfikacje miejskie były systematycznie umacniane. U schyłku XIV wieku rozpoczęto budowę strażnic przy bramach, a także wzniesiono dwie wieże narożne: Piekarską w północno-wschodnim narożniku oraz Kowalską w południowo-wschodnim narożu murów miejskich. Wieżę Bramy Wrocławskiej podwyższono powyżej murów obronnych, a wieżę Bramy Krakowskiej nadbudowano do wysokości 30 m.
W latach 20. XV wieku, w obawie przed najazdami husytów, w pobliżu muru wschodniego i Bramy Krakowskiej, wykopano pospiesznie głęboki rów.
Wszystkie te zabiegi okazały się zbawienne dla miasta. W 1428 roku Namysłów obronił się przed najazdem husytów pod wodzą Dobka z Kluczborka. Sprzymierzony z Dobkiem książę na Pilicy, Głogówku i Prudniku - Bolko V, w 1430 roku ruszył na Ziemię Namysłowską, jednak oddziały jego zostały rozbite przez miejscowe rycerstwo wspierane przez wojsko zaciężne z Wrocławia. W listopadzie 1430 roku kolejna wyprawa husycka pod wodzą wielkiego okrutnika Prokopa Wielkiego stanęła pod murami Namysłowa. Namysłowianie wytrzymali również to oblężenie 11-tysięcznych oddziałów taborytów. Namysłów był jedynym miastem śląskim, któremu udało się obronić podczas najazdów husyckich.

Po najazdach husytów, w II połowie XV wieku, nadal umacniano obwarowania miejskie. Do murów północnych i południowych dobudowano niewielkie, półokrągłe basteje, które umożliwiały ostrzeliwanie nieprzyjaciela ogniem bocznym, a także zbudowano niższe mury zewnętrzne.

W 1526 roku po bezpotomnej śmierci króla Czech i Węgier – Ludwika II Jagiellończyka, na tronie czeskim zasiadł arcyksiążę austriacki Ferdynand Habsburg. W ten sposób Namysłów przeszedł pod panowanie Habsburgów.

Podczas wojny trzydziestoletniej Namysłów był oblegany i zdobyty przez wojska szwedzkie, a w 1634 roku wojska cesarskie Habsburgów próbowały odbić miasto. W 1647 roku Szwedzi zniszczyli mury obronne warowni.

Po wojnie, w latach 50. XVII wieku ponownie ufortyfikowano miasto. Wtedy to, pod kierownictwem specjalistów cesarskich zbudowano system bastionów ziemnych, zgodnie z nowymi zasadami sztuki fortyfikacyjnej. Wokół średniowiecznych murów miejskich powstały ziemne umocnienia, otoczone fosą zasilaną wodami Widawy.
Od zachodu, wokół zamku zbudowano Redutę Leopolda, składającą się z dwóch półbastionów i muru kurtynowego. W reducie tej umieszczono drugą (zewnętrzną) Bramę Wrocławską. W okolicach młyna miejskiego powstał Rawelin św. Franciszka, obok Bramy Wodnej – Rawelin św. Ignacego, dalej na wschód – narożny Bastion Karola. Przed Bramą Krakowską zbudowano Bastion Wilhelma, w którym umieszczono drugą (zewnętrzną) Bramę Krakowską. Od strony południowej powstały jeszcze dwa bastiony: narożny Bastion św. Jakuba oraz Bastion św. Jana.
Zbudowano wówczas dobrze zintegrowany system fortyfikacyjny, który pozwalał na skuteczną obronę miasta. Namysłów zaczął być uważany za miasto nie do zdobycia.

Nie uchroniło to jednak Namysłowa przed zajęciem miasta przez wojska pruskie w 1741 roku. Odtąd Namysłów znalazł się w granicach Prus.

Fortyfikacje Namysłowa prędko się „zestarzały” i stały się nieprzydatne do obrony miasta przed nowoczesną artylerią przeciwnika. Zabudowania forteczne zaczęły popadać w ruinę.

W 1847 roku w wewnętrznym, południowym murze miejskim, nieprzydatnym już do obrony miasta, przebito Bramę Ratunkową i przerzucono mostek nad międzymurzem i fosą.
W połowie XIX wieku zaczęto rozbierać bastiony, splantowano umocnienia ziemne, a także zasypano fosę. W miejscu fosy utworzono park oraz promenady spacerowe wokół murów obronnych. Część średniowiecznych murów rozebrano, aby umożliwić rozwój aglomeracji.
Podobny los spotkał również bramy wjazdowe do miasta.
W 1863 roku rozebrano Bramę Wrocławską oraz przyległe do niej fragmenty murów, aby umożliwić rozbudowę browaru zamkowego, zakupionego przez Haselbacha – piwowara z Turyngii.
Bramę Ratunkową rozebrano ok. 1870 roku. Było to związane z budową dworca kolejowego w latach 1866 – 1868. Dworzec stanął na posesji usytuowanej poza miastem, za Bramą Ratunkową. Aby usprawnić ruch na ulicy prowadzącej w kierunku dworca – rozebrano Bramę Ratunkową oraz fragment zewnętrznego muru południowego.
Rozbierane mury były źródłem budulca dla nowych inwestycji.
Pozostawione mury miejskie wykorzystywano jako ściany nowych zabudowań. Zabudowywano również niektóre baszty obronne.
Na początku lat 30. XX wieku, w sąsiadującym z Bramą Krakowską budynku Grimm’s Hotelu (dziś hotel Polonia) przebito nowy przejazd, który umożliwił ruch dwukierunkowy przez bramę.
Brama Wodna istniała jeszcze w latach 40. XX wieku, ale po II wojnie światowej została rozebrana.

Do dziś zachował się czytelny, średniowieczny system obronny miasta. Przetrwały duże fragmenty murów, otaczających miasto pierścieniem, od południa nawet podwójnym . Z 45 baszt i wież zachowała się Wieża Bramy Krakowskiej (zwana również Wieżą Kreczmarską) wraz z Bramą Krakowską oraz 4 półkoliste i 10 prostokątnych baszt.
W niektórych miejscach można zaobserwować kamienną podmurówkę ceglanych obwarowań. W południowych i wschodnich murach zachowały się ślady przypór, strzelnic oraz ganków strzelniczych.
Pod północnym murem, w pobliży zamku do dziś można oglądać dwa arkadowe przepusty wodne – pojedynczy i podwójny, przez które w obrębie miasta przepływa odnoga Widawy.

Od początku XXI wieku trwa rewitalizacja namysłowskiej starówki. Odrestaurowano ratusz wraz z rynkiem, renowacji poddano także średniowieczne fortyfikacje. Odremontowano część murów południowych z basztą cylindryczną oraz Basztę Prochową, usytuowaną w pobliżu Urzędu Miejskiego.
Najważniejszym elementem istniejących do dziś średniowiecznych umocnień Namysłowa jest Brama Krakowska wraz z Wieżą Kreczmarską, które dziś stanowią wizytówkę miasta. W 1999 roku w pobliżu wieży ustawiono rzeźbę rycerza, wykonaną przez Zbigniewa Podurgiela z Oleśnicy, a w przejeździe bramnym zawieszono drewnianą replikę kraty, tzw. bronę. W latach 2004 – 2006 wieża przeszła rewitalizację według projektu dr. Andrzeja Legendziewicza z Wrocławia. Zabytek otrzymał wysoki, czterospadowy dach kalenicowy, kryty blachą. Od strony rynku zamontowano zespół drewnianych schodów i ganków, które prowadzą do wejścia na drugiej i trzeciej kondygnacji sześciokondygnacyjnej wieży.
Na wysokości 24 metrów zorganizowano taras widokowy, z którego można podziwiać szeroką panoramę Namysłowa. A podziwiać jest co, bo Namysłów z każdym rokiem pięknieje.