Jelenia Góra – Ratusz z Domem Siedmiu Mieszczan

Jelenia Góra      0 Opinie

Opis

Jelenia Góra może poszczycić się wielowiekowym osadnictwem. Już w 1108 roku na pograniczu czesko-polskim książę Bolesław Krzywousty założył gród obronny. Gród zbudowano na wzgórzu, które dziś zwane jest Wzgórzem Krzywoustego. U stóp tego grodu rozwijała się osada rzemieślniczo-handlowa, która przywileje miejskie oparte na prawie magdeburskim otrzymała przed 1288 rokiem.

Nie wiadomo, kiedy powstał pierwszy ratusz w Jeleniej Górze, ani czy był to budynek drewniany, czy też od razu murowany. Wiadomo natomiast, że pierwszy ratusz z murowaną piwnicą istniał tu prawdopodobnie już w XIV wieku. Pierwsza pisemna informacja o ratuszu pochodziła z 1361 roku, a dotyczyła ona winiarni w ratuszowych piwnicach.

Do 1392 roku Śląsk, a wraz z nim Jelenia Góra należały do Piastów, później do Czech, a od 1527 roku do Habsburgów.

W 1549 roku w mieście wybuchł potężny pożar, który strawił również ratusz miejski.
Niezwłocznie przystąpiono do odbudowy ratusza. Już w 1550 roku stanął na rynku renesansowy budynek ratusza. Była to budowla wzniesiona na planie prostokąta. W budynku ratusza mieściła się sala obrad Rady Miejskiej, archiwum, skarbiec miejski, w piwnicach funkcjonowała winiarnia, a na parterze sala, w której przyjmowano oficjalnych gości, ale też organizowane były wesela dla mieszkańców Jeleniej Góry.
W 1570 roku przy ścianie ratusza wzniesiono czworoboczną wieżę z osobnym wejściem. Obok wieży zbudowano remizę strażacką i budynek wagi. W grudniu 1594 roku na wieży zawieszono dzwon. Jeszcze w XVI wieku na wieży ratuszowej zamontowano 24-godzinny zegar wieżowy. W 1604 roku zegar ten zastąpiono zegarem 12-godzinnym, a na dachu wybudowano małą wieżyczkę z niewielkim dzwonem, który wybijał godziny. Obok ratusza stanął pręgierz – miejsce wykonywania kar hańbiących.
Podczas wojny 30-letniej ratusz dzielił losy miasta. Jelenia Góra była kilkakrotnie ostrzeliwana, kilka razy miasto spłonęło, a także zostało splądrowane. Kilkakrotnie płonął również ratusz, a jego mury zostały nadwątlone. Spłonęły i poginęły ważne dokumenty miejskie, przechowywane w archiwum ratuszowym, jak rejestry, akta, czy księgi publiczne.
Kiedy w 1648 roku zakończyła się wojna, miasto było w opłakanym stanie. Ratusz, kościoły, domy mieszkalne, warsztaty były zniszczone, nadpalone, z nadwątloną konstrukcją budowli. Miasto odbudowano i przywrócono normalne życie i dawny ład.
W 1686 roku ratusz miejski przeszedł gruntowny remont, podczas którego umieszczono na nim napis: „Wzniesiono przez miasto Jelenia Góra w roku, gdy odbito Budę” (wojska cesarskie wypędziły Turków z Budy i Pesztu).
W nocy z 27 na 28 lutego 1739 roku huragan powalił osłabioną wieżę, która rozpadła się, miażdżąc część ratusza, remizę strażacką, budynek wagi, ludwisarni i aptekę.

W 1740 roku Prusacy zajęli Śląsk, rozpoczynając I wojnę śląską, która zakończyła się w czerwcu 1742 roku. Śląsk przeszedł w ręce Królestwa Prus.
W 1772 roku wyburzono resztki ruin ratusza i podjęto decyzję o budowie nowego.
11 czerwca 1744 roku pod południowo-wschodni narożnik nowego ratusza wmurowano kamień węgielny, a następnie rozpoczęto budowę według projektu Chrystiana Gotlieba Hedemanna.
Niestety, podczas budowy ratusza, w sierpniu 1744 roku rozpoczęła się II wojna śląska, w wyniku czego miasto kilkakrotnie przechodziło raz w ręce Austriaków, a raz Prusaków. Wojna ta zakończyła się w grudniu 1745 roku, a bogaty Śląsk wraz z Jelenią Górą na ponad 200 lat stał się częścią Królestwa Prus, a potem Cesarstwa Niemieckiego.

Budowa samego ratusza została ukończona w 1747 roku. 27 września miało miejsce uroczyste otwarcie i poświęcenie nowego gmachu, wzniesionego w stylu klasycystycznym. Wiosną 1748 roku rozpoczęto budowę czworobocznej wieży ratuszowej, którą ukończono latem 1749 roku. Wieża została przykryta miedzianą kopułą i hełmem z latarnią. Pod kopułą umieszczono mechanizm zegara, a na jej powierzchni cztery tarcze zegarowe.
13 września 1749 roku o godz. 12.00 pierwszy raz uderzył dzwon zegara ratuszowego, a 3 dni później o godz. 7.00 z galeryjki wieży ratuszowej hejnalista odtrąbił pierwszy sygnał godzinowy. Później z tej galeryjki hejnalista grał miejski hejnał.
W piwnicach ratusza zorganizowano restaurację i winiarnię, z których zyski czerpało miasto.
W 1754 roku obok ratusza stanął nowy pręgierz. Stary został rozebrany przez Prusaków w 1740 roku, jako znienawidzony symbol ucisku władzy Habsburgów.

Na początku XX wieku budynek ratusza jeleniogórskiego stał się zbyt ciasny. Na potrzeby władz miejskich wykupiono wówczas i przyłączono do ratusza siedem sąsiednich kamieniczek, stojących w bloku śródrynkowym. Przebudowano ich wnętrza dla potrzeb urzędu, lecz trudno było połączyć kamienice z głównym gmachem ratusza, ponieważ między tymi budynkami przebiegała linia tramwajowa. Poradzono sobie z tym problemem, budując w 1910 roku malowniczy, przeszklony, kryty ganek na wysokości pierwszego piętra, który połączył gmach ratusza z kamieniczkami. Od tej pory siedzibę władz zaczęto nazywać Ratuszem z Domem Siedmiu Mieszczan.

Taki właśnie ratusz połączony z kamieniczkami przetrwał do dziś na rynku jeleniogórskim.
Główny budynek ratusza stoi w zachodniej części rynku. Jest to klasycystyczna budowla, wzniesiona na planie prostokąta. Ten trzykondygnacyjny gmach przykryty jest czterospadowym, ceramicznym dachem mansardowym z łukowo zamkniętymi lukarnami. W centralnym miejscu dachu wznosi się dwukondygnacyjna wieża, u dołu czworoboczna, wyżej, ponad gankiem z balustradą, przechodząca w czworoboczny tambur ze ściętymi narożami. Wieżę przykrywa miedziana kopuła z czterema tarczami zegarowymi, zwieńczona barokowym hełmem z latarnią.
Elewacja północna i południowa tworzą dwie, nieomal bliźniacze fasady. Osie elewacji zaakcentowane są niezbyt wydatnymi ryzalitami, zwieńczonymi trójkątnymi frontonami. W ryzalitach fasad umieszczone są okrągłołukowe, kamienne portale, flankowane łukowo zamkniętymi oknami. Nad portalami znajdują się niewielkie balkoniki, na które prowadzą szerokie, okrągłołukowo zamknięte drzwi balkonowe, z łukowo zamkniętymi oknami po bokach. Obie fasady różnią jedynie okrągłołukowo zamknięte okna skrajne na parterze elewacji południowej. Łukowo zamknięte okna znajdują się również na parterze i I piętrze ryzalitów elewacji bocznych. Pozostałe okna posiadają proste, kamienne obramienia. Wszystkie elewacje ratusza rozdzielone są powyżej parteru wydatnym gzymsem. Pod południowym frontonem umieszczona jest dekoracyjna, kamienna wstęga z łacińskim napisem, który tłumaczy się: „Miasto założył Bolesław Krzywousty w 1108 roku”. Łaciński napis po północnej stronie ratusza, w tłumaczeniu brzmi: „Po ośmiu latach od nagłego zawalenia się wieży ratusz odbudowano ku ozdobie i pożytkowi”.
Wewnątrz ratusza znajduje się przestronny hol, do którego można wejść z obu stron budynku. Parter zajmuje Urząd Stanu Cywilnego z reprezentacyjną Salą Ślubów.
W holu I piętra w 1958 roku umieszczono odlaną z brązu tablicę z wizerunkiem Bolesława Krzywoustego. Formę wykonał jeleniogórski rzeźbiarz Z. Jedliński, według rysunku Jana Matejki. Płyta odlana została ze złomu zebranego przez mieszkańców miasta i wmurowana w ścianę holu ratusza z okazji 850-lecia Jeleniej Góry.
Balustrady schodów prowadzących na II piętro dekorowane są płaskorzeźbami z motywami legend o karkonoskim Duchu Gór. Dekoracje te wykonane zostały w cieplickiej Szkole Snycerskiej Ernesta Rülkego, w latach 30. XX wieku.
Inne płaskorzeźbione płyty dekorują Salę Rajców na II piętrze. Umieszczono tam 26 scen przedstawiających historię miasta – od czasów najdawniejszych po współczesne. Po 1945 roku z sali obrad zdjęto część płaskorzeźb, nawiązujących tematycznie do okresu nazistowskiego, a na to miejsce Polska Szkoła Rzemiosł Artystycznych wykonała inne, gloryfikujące okres PRL-u. W holu II piętra znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca panoramę Jeleniej Góry na tle Karkonoszy, z jeleniem – symbolem miasta na pierwszym planie.
Będąc w ratuszu warto zwrócić uwagę na ozdobne kraty nad schodami, pochodzące z lat 30. XX wieku.
W podziemiach ratusza, gdzie dziś znów mieści się restauracja, można obejrzeć relikty murów poprzednich budowli – gotyckich z połowy XIV wieku i renesansowych z XVI wieku.

Kamieniczki, zwane dziś Siedmioma Domami lub Domem Siedmiu Mieszczan, po przyłączeniu do ratusza zostały przebudowane. W tych kamieniczkach, połączonych wspólnymi ścianami, dziś mieszczą się wydziały Urzędu Miasta: Wydział Kultury i Turystyki, Rozwoju Miasta, Edukacji i Sportu i in. Trzykondygnacyjne kamieniczki przykryte są dwoma wspólnymi dachami z lukarnami. Od strony ratusza jest wyższy dach dwuspadowy, przykrywający trzy domy, natomiast od strony wschodniej – niższy, trzyspadowy dach, przykrywający cztery kamieniczki. Dziś jedynie kolory elewacji pozwalają policzyć, ile ich pierwotnie było, zwłaszcza, że wejście z rynku jest tylko do jednej z nich. W 2000 roku w jednej z kamieniczek odkryto średniowieczną studnię o głębokości 12 m i średnicy 2,5 m. Zabezpieczono ją grubą, przeźroczystą szybą i podświetlono. Można ją obejrzeć na parterze budynku.

Dom Siedmiu Mieszczan łączy z ratuszem malownicza, przeszklona galeryjka, wsparta na szerokiej arkadzie, zwieńczona herbem Jeleniej Góry. Pod tą arkadą na początku XX wieku przebiegała linia tramwajowa. W 1997 roku, w 100 rocznicę uruchomienia pierwszej linii tramwajowej w Jeleniej Górze, w ścianę ratusza, pod galeryjką łączącą ratusz z kamieniczkami, wmurowano tabliczkę pamiątkową. Tramwaje jeleniogórskie kursowały do 1969 roku. Na pamiątkę miejskiej komunikacji tramwajowej, pozostawiono pod galeryjką fragment torów, a przed ratuszem jeden wagon tramwaju, gdzie zorganizowano kiosk z pamiątkami, pocztówkami, przewodnikami i mapami okolic Jeleniej Góry.

Przy wschodniej elewacji Domu Siedmiu Mieszczan w 2008 roku, w 900-lecie miasta, na wysokim postumencie ustawiono pomnik przedstawiający głowę jelenia z rozłożystymi rogami. Po bokach postumentu umieszczono herby miast partnerskich. Przed pomnikiem, w bruku rynku umieszczona jest metalowa płyta „Znaki Przyjaźni”, pod którą zamurowano skrzynię pamięci, zawierającą pamiątki z 2008 roku. Skrzynia pamięci ma być wydobyta i otwarta w 2018 roku, kiedy mieszkańcy Jeleniej Góry będą obchodzić wielki jubileusz 1000-lecia istnienia miasta.

Na jeleniogórskim rynku odbywa się wiele imprez plenerowych. M.in. w Jeleniej Górze od 1983 roku, każdego lata odbywa się najstarszy w Polsce Festiwal Teatrów Ulicznych. Impreza ta w 2013 roku doczekała się swojego Pomnika Teatrów Ulicznych. Znajduje się on na rynku, a właściwie na południowo-wschodnim narożniku ratusza. Przedstawia szczudlarza wyłaniającego się z budynku, dlatego też popularnie nazywany jest Szczudlarzem Jeleniogórskim.

Niejednego turystę dziwi w podgórskim mieście fontanna Neptuna – boga mórz i oceanów. Mieści się ona na rynku, przy południowym wejściu do ratusza. Wykonany z piaskowca XVII-wieczny posąg Neptuna pierwotnie zdobił jedną z podmiejskich rezydencji. W połowie XIX wieku przeniesiono go na rynek i postawiono na cokole w miejscu starej studni miejskiej z 1727 roku, a wokół urządzono fontannę. Fontanna Neptuna stoi do dziś, a postać boga mórz symbolizuje szerokie zamorskie kontakty handlowe miasta. Jelenia Góra importowała do różnych krajów doskonałe płótno, produkowane w mieście i okolicach.