Sanktuarium Najświętszej Rodziny w Zakopanem

Opis

Ksiądz Józef Stolarczyk w 1847 roku przybył do Zakopanego, aby objąć nowopowstałą parafię. Zastał tam nowy, ale niewielki, drewniany kościółek pw. św. Klemensa, ufundowany przez ówczesną właścicielkę dóbr zakopiańskich – Klementynę ze Sławińskich Homolasc. Już na początku lat 50. XIX wieku ks. Stolarczyk powiększył nawę tej świątynki i dostawił do niej wieżę oraz kruchtę.
Prędko okazało się, że drewniany kościół obok cmentarza na Pęksowym Brzyzku, jest zbyt mały na potrzeby szybko rozwijającego się Zakopanego.

Ks. proboszcz Józef Stolarczyk rozpoczął działania, umożliwiające wzniesienie nowego, dużego kościoła w Zakopanem.
Projekt nowej świątyni wykonał w 1876 roku warszawski architekt – Józef Pius Dziekoński. Dokumentację sfinansował doktor Tytus Chałubiński.
W sierpniu 1877 roku ks. Józef Stolarczyk położył kamień węgielny pod budowę nowego kościoła. Pracami murarskimi kierował majster Uznański.
Prace posuwały się bardzo wolno, z powodu trudności finansowych. Wielka ofiarność parafian oraz hojność właściciela dóbr zakopiańskich – hrabiego Władysława Zamojskiego umożliwiły budowę. Do 1893 roku zbudowano ściany z ciosów miejscowego granitu.

Niestety, w 1893 roku zmarł ks. Józef Stolarczyk, zasłużony dla Zakopanego i jego parafian. Po jego śmierci, drugim proboszczem Zakopanego został ks. Kazimierz Kaszelewski i to on kontynuował budowę zakopiańskiej świątyni.

Do 1895 roku kościół został zadaszony. W kolejnych latach wykańczano wnętrze, dekorowano i wyposażano świątynię w ołtarze i niezbędne sprzęty.
W latach 1895 -1896 zbudowano ołtarz Matki Bożej Różańcowej, ufundowany przez Bractwo Różańcowe. Był to pierwszy ołtarz w nowej świątyni, przy którym sprawowano liturgię Mszy Świętej. Kaplica Matki Bożej Różańcowej przy nawie północnej, otrzymała wystrój wg projektu Stanisława Witkiewicza. Był on również projektantem ołtarza, wszystkich sprzętów i dekoracji malarskiej oraz witraży. Rzeźby ołtarzowe oraz fryz z uskrzydlonych główek aniołków wykonał Jan Nalborczyk, natomiast ornamenty Wojciech Brzega. W centralnym polu ołtarza mieści się figura Matki Bożej z Dzieciątkiem. Matka Boża podaje różaniec św. Dominikowi, a Dzieciątko Jezus św. Katarzynie. Rzeźbiony ołtarz wykonano w stylu zakopiańskim.
W tym samym czasie powstały wg projektu Witkiewicza: drzwi wejściowe, 12 witraży wykonanych w Krakowskim Zakładzie Witrażów S.G. Żelińskiego, 4 konfesjonały oraz ławki.
W 1897 roku wyposażono kaplicę MB Różańcowej w ławki, klęczniki, a także zamknięto kaplicę dekoracyjną, kutą kratą. W tym samym stylu wykonano kratę do południowej kaplicy.
Belkę tęczową w formie rzeźbionego sosrębu, wraz z krucyfiksem wyrzeźbił Jan Gąsienica Szostak.
Wyposażono również zakrystię w niezbędne sprzęty i szafy do przechowywania szat liturgicznych, paramentów, bielizny ołtarzowej itp.
Wtedy też powstały dwa kolejne konfesjonały oraz dwoje bocznych drzwi wejściowych do świątyni.
W 1897 roku ks. proboszcz Kazimierz Kaszelewski zlecił Stanisławowi Witkiewiczowi projekt i realizację kaplicy św. Jana Chrzciciela, ufundowanej przez rodzinę Gnatowskich.
Projekt kaplicy Najświętszego Serca Jezusowego, przygotowany wcześniej przez Witkiewicza, przekazał do realizacji Edgarowi Kovatsowi – dyrektorowi Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem (Szkoła Snycerska). Kovats „poprawił” projekt zgodnie z widzianym przez siebie sposobem zakopiańskim i zrealizował go w szkole. Powstał wówczas ołtarz Najświętszego Serca Jezusowego w stylu barokowo-zakopiańskim, z figurą Jezusa w okrągłołukowej niszy, między parami kolumn. Cały ołtarz ozdobiony został rzeźbionymi wzorami podhalańskimi.
W podobnym stylu Edgar Kovats zaprojektował i zrealizował w 1899 roku ołtarze na zamknięciu naw bocznych. W nawie południowej umieścił ołtarz św. Antoniego z figurą św. Antoniego z małym Jezusem na rękach. W górnej części ołtarza mieści się obraz św. Andrzeja Apostoła.
Nawę północną zamyka ołtarz św. Franciszka z Asyżu z figurą św. Franciszka w niszy, a powyżej tondo z płaskorzeźbą św. Klary – założycielki zakonu klarysek.

W tym samym czasie Witkiewicz pracował nad projektem i realizacją kaplicy św. Jana Chrzciciela, która została utrzymana całkowicie w witkiewiczowskim stylu zakopiańskim. Już sam portal prowadzący do kaplicy sugeruje wnętrze typowo podhalańskie. Ołtarz św. Jana Chrzciciela, ufundowany przez Zygmunta Gnatowskiego, tworzyło wielu artystów. Konstrukcję stolarską ołtarza wykonał stolarz Kazimierz Sieczka. Rzeźbiarz Jan Nalborczyk wyrzeźbił 5 figur świętych, umieszczonych w szczycie wieńczącym ołtarz oraz wszystkie figurki uskrzydlonych główek aniołków, umieszczonych pod okapem i na mensie. Snycerz ornamentalny Józef Gąsienica Stoch wykonał płaskorzeźbioną dekorację antepedium oraz wszystkie ozdobne detale.
Obraz ołtarzowy, przedstawiający św. Jana Chrzciciela na tle Czarnego Stawu Gąsienicowego, namalował Stanisław Witkiewicz, a wizerunek św. Jana jest jedynym zachowanym autoportretem autora.
Polichromię na ścianach kaplicy, w tonacji ciemnozielonej i niebieskiej, wykonali Stanisław Niemczyk i Edward Winiarski. Ławki, konfesjonał i chórek muzyczny są dziełem Józefa Kasprusia Stocha. Witkiewicz zadbał tu o każdy detal. Witraże w kaplicy według projektu Witkiewicza otrzymały barwę zieloną. Nakrycie mensy wykonano w pracowni lokalnej hafciarki Izabeli Kronhelmowej, natomiast kobierzec, leżący na stopniach ołtarza, wyszyli górale według wzorów Zygmunta Gnatowskiego. Na ścianie kaplicy umieszczono stiukową tablicę z płaskorzeźbionym portretem Zygmunta Gnatowskiego, wykonaną przez rzeźbiarza Wojciecha Brzegę.
Wszystkie prace w kaplicy św. Jana ukończono na wiosnę 1900 roku, a poświęcenie kaplicy odbyło się 17 maja 1900 roku.
W świątyni wciąż brakowało jeszcze ołtarza głównego oraz wyposażenia prezbiterium.

W latach 1898 - 1899 przystąpiono do uporządkowania i wyrównania terenu wokół kościoła. Ogrodzono wówczas plac kościelny, od południa metalowym parkanem, a od wschodu i północy kamiennym murem z 14 kaplicami. Zbudowano również szerokie, okazałe schody kamienne, prowadzące z ulicy na poziom placu kościelnego. Na szczycie schodów ustawiono krzyż z 1861 roku z koroną cierniową wykutą z żelaza w hucie w Kuźnicach.
Po zakończeniu budowy, w 1899 roku na wieży kościelnej zamontowano zegar wieżowy z czterema tarczami. Zegar wskazywał lokalny czas astronomiczny, który różnił się od strefowego czasu na terenie Polski o 20 minut. Z powodu nieporozumień wśród turystów odwiedzających Zakopane, po pewnym czasie przestawiono zegar na godzinę zgodną z oficjalnym czasem strefowym w Polsce.

16 września 1899 roku nowa zakopiańska świątynia została uroczyście konsekrowana przez biskupa krakowskiego Jana Puzynę, pw. Najświętszej Rodziny. Od tej pory murowany kościół stał się świątynią parafialną.

W kolejnych latach kontynuowano wyposażanie kościoła Najświętszej Rodziny.
W 1901 roku ze starego kościółka przeniesiono do nowej świątyni organy, zbudowane w 1854 roku przez organmistrza Antoniego Sapalskiego dla kościoła św. Klemensa w Zakopanem. Po wyremontowaniu ich przez Stefana Grudzińskiego, zainstalowano je na emporze muzycznej w świątyni Najświętszej Rodziny.

W 1903 roku Piotr Niziński – uczeń Jana Matejki, na sklepieniu prezbiterium wykonał polichromię, przedstawiającą adorację Świętej Rodziny.
Tego samego roku w prezbiterium ustawiono wreszcie ołtarz główny, poświęcony Świętej Rodzinie. Ołtarz w formie tryptyku wykonany został w krakowskiej pracowni rzeźbiarza Kazimierza Wakulskiego. W polu centralnym umieszczone są figury Matki Bożej i św. Józefa, a między nimi kilkuletniego Jezusa. Nad Jezusem unosi się Duch Święty w postaci gołębicy, a wyżej płaskorzeźba Boga Ojca, czuwającego nad Rodziną. W bocznych skrzydłach ołtarza umieszczono płaskorzeźbione sceny: Zwiastowanie Najświętszej Marii Pannie oraz Nawiedzenie św. Elżbiety. W arkadach pod skrzydłami bocznymi ustawione są figury św. Jadwigi Śląskiej i św. Władysława Węgierskiego.
W prezbiterium znajduje się też piękna, drewniana, czworoboczna chrzcielnica, zwieńczona sceną Chrztu Chrystusa w Jordanie. Nad figurami Jezusa i św. Jana Chrzciciela unosi się Duch Święty pod postacią gołębicy, a całą tę scenę wieńczy korona. Misa i przykrywa chrzcielnicy są bogato dekorowane snycerskimi i polichromowanymi zdobieniami.
Na początku XX wieku zapewne powstały również rzeźbione stalle do prezbiterium, a także ażurowa, drewniana krata, oddzielająca prezbiterium od nawy.
W latach międzywojennych, w 1928 roku ks. proboszcz Jan Tobolak wraz z organistą podjęli decyzję o budowie nowych organów dla kościoła Najświętszej Rodziny. Z Fabryki Organów Rieger z Krnova na Śląsku Opawskim sprowadzono 33-głosowe organy Opus 2300. W 2000 roku organy te przeszły kapitalny remont.
W latach 20. XX wieku dach świątyni pokryto blachą miedzianą, a w wieży kościelnej zawieszono dzwony.
W latach 1932 – 1934 Janusz Kotarbiński namalował na ścianach nawy głównej polichromię, przedstawiającą góralską interpretację Ośmiu Błogosławieństw Chrystusa.
W latach 30. XX wieku witkiewiczowskie witraże w dwóch dużych oknach w prezbiterium zastąpiono kolorowymi witrażami według projektu Janusza Kotarbińskiego.

Kościół Najświętszej Rodziny z wysoką, strzelistą wieżą i zielonymi dachami widoczny jest z wielu szlaków turystycznych wokół Zakopanego.
Jest to murowana z kamienia, orientowana, trójnawowa, czteroprzęsłowa świątynia, wzniesiona w układzie bazylikowym, z węższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie.
Od zachodu do nawy przylega czworoboczna wieża, flankowana dwiema cylindrycznymi wieżyczkami schodowymi, sięgającymi wysokości dachu świątyni.
Od południa i północy do naw bocznych dobudowane są dwie kaplice, zamknięte trójbocznie, natomiast do prezbiterium od południa przylega czworoboczna zakrystia, a od północy czworoboczna kaplica św. Jana Chrzciciela.
Fasadę kościoła stanowi zachodnia elewacja wysuniętej ryzalitowo wieży oraz zachodnie elewacje naw bocznych. Na osi wieży mieści się okrągłołukowy portal główny, nad którym znajduje się trójkątny gzyms naddrzwiowy. Ponad gzymsem wysokie okno w okrągłołukowym obramieniu. Wyższą kondygnację wieży zajmują dwa okrągłołukowe otwory dzwonne, a powyżej, nad ozdobnym gzymsem umieszczony jest zegar z czterema tarczami. Wieża przykryta jest wysokim, ośmiobocznym hełmem, zwieńczonym krzyżem. Po bokach wieży, cofnięte wobec lica wieży znajdują się nawy boczne kościoła z portalami zamkniętymi odcinkowo. Nad portalami mieszczą się niewielkie okienka w okrągłych obramieniach. W narożach między wieżą i nawami bocznymi wznoszą się wieżyczki schodowe, zwieńczone stożkowymi hełmami. Wszystkie drzwi prowadzące do kościoła są ozdobione rzeźbionymi detalami o wzorach podhalańskich.
Cała świątynia opięta jest uskokowymi przyporami. Boczne przypory, ozdobione prostymi sterczynami, sięgają ponad dachami bocznych naw do ścian nawy głównej. Między przyporami umieszczone są okrągłołukowe okna w kamiennych obramieniach.
Nawę i prezbiterium przykrywa dach dwuspadowy, jednokalenicowy, z wieżyczką sygnaturki. Dwuspadowe dachy przykrywają również zakrystię i kaplice, natomiast nawy boczne przykryte są dachami pulpitowymi. Wszystkie dachy i hełmy wież kryte są blachą miedzianą.

Jasne wnętrze kościoła jest bardzo kolorowe. Nawy, prezbiterium oraz kaplice przykrywają sklepienia krzyżowe na gurtach. Sklepienia, obrazujące niebo, otrzymały kolor niebieski i zostały ozdobione złotymi gwiazdami. Dodatkowo, w miejscu gotyckich żeber, ozdobione zostały kolorowymi szlaczkami ludowymi. Filary dźwigające sklepienie, arkady międzynawowe i gurty sklepienia również udekorowano barwnymi elementami o wzorach geometrycznych, ludowych i zakopiańskich.
Trójboczna absyda prezbiterium została sklepiona konchą i polichromowana w odcieniach błękitu. W podobnej kolorystyce utrzymane zostały malowidła w nawie głównej, przedstawiające Osiem Błogosławieństw Chrystusa.

Będąc w Zakopanem warto zajrzeć do Sanktuarium Najświętszej Rodziny, aby poczuć magiczny nastrój tej świątyni, a przy okazji przyjrzeć się niepowtarzalnym dziełom sztuki, w każdym elemencie wyposażenia. Koniecznie trzeba obejrzeć kaplicę św. Jana Chrzciciela, która jest jednym z najcenniejszych zabytków stylu zakopiańskiego, z licznymi podhalańskimi elementami zdobniczymi. Trzeba jednak wiedzieć, że kaplica ta otwierana jest tylko na życzenie zwiedzających, wobec czego chęć obejrzenia jej należy wcześniej zgłosić w zakrystii.

W latach 1935 – 1941 wikariuszem w zakopiańskim kościele Najświętszej Rodziny był m.in. ks. Piotr Dańkowski, który wraz ze 108 innymi męczennikami II wojny światowej został beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II w dniu 13 czerwca 1999 roku.

Na zewnątrz świątyni w 1958 roku wybudowano kaplicę – Grotę Matki Bożej z Lourdes, według projektu Antoniego Nowotarskiego.

7 czerwca 1997 roku, podczas pielgrzymki do Polski, w kościele Najświętszej Rodziny gościł papież Jan Paweł II, który spotkał się z dziećmi przystępującymi po raz pierwszy do sakramentu Komunii Świętej.

W 2010 roku kościół parafialny Najświętszej Rodziny w Zakopanem został wpisany do rejestru zabytków. Wtedy minęło 111 lat od konsekracji świątyni.

W 2016 roku ks. kardynał Stanisław Dziwisz w kościele parafialnym przy Krupówkach ustanowił Sanktuarium Diecezjalne Najświętszej Rodziny w Zakopanem.