Chełmno – miejska wieża ciśnień

Opis

Wieża ciśnień to budynek ze zbiornikiem na wodę, umieszczonym w szczytowej części wieży. Wysoko umieszczony zbiornik z wodą zapewniał stabilne ciśnienie wody w wodociągu. Wieża wodna spełniała swe zadanie, kiedy zbiornik był umieszczony powyżej odbiorców, aby na zasadzie naczyń połączonych woda mogła do nich dopłynąć.
Chełmno już w 1842 roku zbudowało wodociąg. Wtedy to na rynku ustawiono duży zbiornik na wodę (tzw. rząpie), do którego maszyny parowe tłoczyły wodę z ujęcia zlokalizowanego w dzielnicy Rybaki.
W następnych latach rozbudowywano chełmiński wodociąg, doprowadzając wodę do kolejnych budynków. Pojawiła się wówczas potrzeba budowy wieży ciśnień. W 1867 roku, w miejscu starej fontanny na rynku, zbudowano wieżę ciśnień, której budowę nadzorował Paweł Stefański. Była to trzykondygnacyjna budowla na planie ośmioboku, z dekoracyjną galeryjką wokół stożkowego dachu. W górnej części wieży umieszczono zbiornik wody. Dzięki tej wieży można było tłoczyć wodę na wysokość drugiego piętra.

Chełmno w II połowie XIX wieku rozwijało się bardzo dynamicznie, co spowodowało gwałtowny wzrost zapotrzebowania na wodę, a także potrzebę tłoczenia jej na wyższe kondygnacje. Władze Chełmna zleciły wówczas bydgoskiemu budowniczemu – inż. Heinrichowi Metzgerowi opracowanie planu rozbudowy i modernizacji chełmińskich wodociągów. Metzger zaproponował budowę nowej, wyższej wieży ciśnień na wzniesieniu przy ulicy Dominikańskiej.

Budowę nowej wieży ciśnień rozpoczęto 1 września 1898 roku. Oficjalne kierownictwo budowy sprawowała specjalna komisja, składająca się z burmistrza, dwóch członków magistratu oraz trzech radnych. Świadczyło to o tym, jak wielką wagę przykładały władze miasta do tej inwestycji. Prace budowlane prowadził mistrz murarsko-ciesielski Wilhelm Frucht z Chełmna, pod technicznym nadzorem Heinricha Metzgera. Kocioł do wody wykonano w chełmińskiej fabryce R. Petersa.
13 kwietnia 1899 roku, kiedy zakończono budowę neogotyckiej wieży ciśnień, w jej szczycie, w cynowej puszce umieszczono akt erekcyjny zaopatrzony w suchą pieczęć opłatkową miasta Chełmna, a także monetę 10-fenigową. Puszkę tę odnaleziono w 1984 roku i przekazano do Muzeum Ziemi Chełmińskiej.
Nowa wieża ciśnień przy ulicy Dominikańskiej, zasilana przez dwie pompy, napędzane dwoma silnikami gazowymi o sile 16 KM, tłoczyła wodę na wysokość czwartego piętra.

Po uruchomieniu nowej wieży ciśnień, stara wieża w rynku została przeznaczona na magazyn, a docelowo rozebrana w 1925 roku.

Neogotycka wieża ciśnień w Chełmnie pracowała nieprzerwanie do połowy lat 80. XX wieku.

W 1993 roku władze miasta sprzedały nieużytkowany obiekt prywatnemu nabywcy, który usunął kocioł na wodę, a budynek adaptował na kilkukondygnacyjne mieszkanie.

Po zdemontowaniu kotła i metalowych elementów dawnego wyposażenia, wieża ciśnień straciła cechy zabytku techniki. Nie przestała jednak być zabytkiem architektury, charakterystycznym dla budownictwa miejskiego przełomu XIX i XX wieku.

Neogotycka wieża wodna w Chełmnie zbudowana została z cegły na planie koła o średnicy 9,20 m. Budynek należy do najwyższych obiektów w mieście – jego wysokość wynosi 31,26 m.
Wieża wkomponowana jest w ciąg domów przy południowej stronie ulicy Dominikańskiej. Wejście do niej usytuowane jest od ulicy, od strony północnej.

Do wnętrza prowadzi ostrołukowy portal ceglany, zwieńczony ceglaną imitacją krenelaża.
Ceglany cokół wieży oddzielony jest od wyższych kondygnacji profilowanym gzymsem kamiennym. Od tego poziomu wieża nieznacznie zwęża się ku górze. W najniższej kondygnacji umieszczone są niewielkie okienka zamknięte łukowo.
Na wysokości zwieńczenia portalu znajduje się gzyms ceglany, ponad którym elewacja wieży rozczłonkowana została trzema parami wysokich, tynkowanych blend o wykroju trójliścia. W blendach tych umieszczono wąskie, prostokątne okna. Między parami blend pozostały szerokie, pionowe pasy elewacji ceglanej. W górnych partiach tych pasów znalazły się płyciny o wykroju trójliścia, w których umieszczono pary ostrołukowych blend, a powyżej, między blendami – niewielkie, okrągłe okienka. Nad portalem, poniżej płyciny umieszczono większe, okrągłe okno w tynkowanym obramieniu.
Powyżej znajduje się gzyms machikułowy, który docelowo poszerza szczytową część wieży, gdzie umieszczony był kocioł. Ta część budowli na całej wysokości ma już jednakową średnicę. Elewację szczytowej partii wieży zdobią ostrołukowe, tynkowane blendy i ostrołukowe, biforyjne okna z okrągłymi blendami powyżej. Mur wieży wieńczy imitacja kreneleża.
Neogotycką wieżę ciśnień przykrywa niezbyt wysoki, sześciopołaciowy dach namiotowy pokryty ceramiczną dachówką.

Wnętrze wieży ciśnień o powierzchni ok. 200 m kwadratowych, posiada kilka kondygnacji połączonych schodami. Z najwyższej kondygnacji schody prowadzą na taras widokowy na szczycie wieży. Między ostrosłupem dachu, a blankami wieńczącymi mur, mieści się taras widokowy otoczony barierką. Z tego tarasu rozciąga się szeroki widok na Chełmno, dolinę Wisły, a także na znajdujące się na lewym brzegu Wisły miasto Świecie.

Zabytkowa wieża ciśnień w Chełmnie od kilkunastu miesięcy wystawiona jest na sprzedaż. Być może władze miasta odkupią obiekt, który w latach 90. XX wieku sprzedały prywatnemu nabywcy.
Gdyby tak się stało, to być może wieża zostałaby udostępniona do zwiedzania, bo dziś jej wnętrze jest niedostępne.
Obecnie wieżę można oglądać tylko z zewnątrz – takie oglądanie też ma swoje plusy, ponieważ bardzo pobudza wyobraźnię.