Inowłódz – ruina zamku królewskiego

Inowłódz      0 Opinie

Opis

Już w XI wieku, w miejscu obecnego Inowłodza, w zakolu Pilicy, na lewym brzegu rzeki istniała osada, otoczona podmokłymi łąkami. W XI wieku na pobliskim wzgórzu wzniesiono również kościół pw. św. Idziego, ufundowany w 1086 roku przez Władysława Hermana. Od II połowy XII wieku Inowłódz wraz z okolicznymi miejscowościami należał do Księstwa Łęczyckiego, które w 1352 roku stało się częścią Zjednoczonego Królestwa Polskiego, jako województwo łęczyckie.

Prawa miejskie Inowłódz otrzymał w połowie XIV wieku z rąk króla Kazimierza Wielkiego. W 1356 roku, na północny zachód od miasta, na sztucznie usypanym kopcu rozpoczęto budowę zamku królewskiego, którą ukończono 10 lat później. Mury miejskie zostały wówczas połączone z murami kurtynowymi warowni.
Powstała graniczna twierdza, której celem była ochrona granicy między Królestwem Polski i Księstwem Mazowieckim. Zamek chronił również komorę celną przy brodzie na Pilicy, którędy prowadził ważny szlak handlowy.

Warownię zbudowano w stylu gotyckim z miejscowego, żółto-brązowego piaskowca i cegły, na planie czworoboku zbliżonego do prostokąta o wymiarach ok. 49 x 31 m. Wysokość murów sięgała ok. 7 – 8 m, a grubość wynosiła 2,4 m. Mur obwodowy zwieńczony był krenelażem, pod którym od strony dziedzińca znajdował się ganek strażniczo-obronny.
Oktagonalna wieża o średnicy 10,5 m, w północno-wschodnim narożniku wystawała ok. 5 m poza lico północnego i wschodniego muru obwodowego. Posiadała ona mury o grubości ok. 3,5 m. Wejście do wieży prowadziło jedynie z ganku strażniczego wschodniej kurtyny. Wnętrze wieży posiadało prawdopodobnie cztery kondygnacje, oświetlone niewielkimi okienkami, a przyziemie mieściło loch więzienny. Wieżę przykrywał stożkowy lub ośmioboczny dach.
Wieża ta służyła jako stanowisko obserwacyjne z widokiem na miasto i przeprawę przez Pilicę. Chroniła też wjazd do zamku, usytuowany we wschodniej kurtynie, czyli od strony miasta otoczonego murami. Wjazd do zamku prowadził przez drewniany most przerzucony nad fosą. Północno-wschodnia wieża prawdopodobnie miała też pełnić funkcję donżonu (wieży ostatecznej obrony).
W południowym murze kurtynowym znajdowała się też druga, niższa wieża, zbudowana na planie prostokąta o bokach 8,7 x 10 m, z murami grubości 2,4 m. Do przyziemia tej wieży prowadziło wejście bezpośrednio z dziedzińca, natomiast na wyższą kondygnację można było się dostać tylko przez wschodnie lub zachodnie wejście z chodnika strażniczego. Wieża ta być może łączyła mury zamkowe z murami obronnymi miasta.
Wewnętrzną zabudowę warowni stanowiły dwa dwukondygnacyjne skrzydła.
Skrzydło zachodnie mieściło trzy izby. Wejście do budynku znajdowało się w środkowym pomieszczeniu, skąd można było dostać się do pozostałych izb. W pomieszczeniu południowym z ceglaną posadzką mieściła się prawdopodobnie kuchnia zamkowa. Wszystkie trzy pomieszczenia posiadały niewielkie okna i zapewne pełniły funkcje gospodarcze. Na piętro prowadziły drewniane schody zewnętrzne i ganki. Okna były tu większe, z kamiennymi, profilowanymi obramieniami. Na piętrze znajdowały się pomieszczenia mieszkalne, w tym tzw. wielka sala, która była oficjalnym pomieszczeniem zamkowym.
Skrzydło północne, dostawione do zachodniego, zajmowało ok. 40 m długości północnego muru kurtynowego. Skrzydło to na parterze również posiadało trzy pomieszczenia, w tym stajnię. Jedyne wejście do tego budynku prowadziło właśnie przez stajnię. Za nią mieściło się niewielkie pomieszczenie – być może przeznaczone na oporządzenie jeździeckie, za którym znajdowało się jeszcze jedno, większe pomieszczenie. Piętro skrzydła północnego było dostępne przez zewnętrzne schody i drewniany ganek.
Zamek, w odległości 8 m od murów obwodowych, otaczała fosa o szerokości 20 m i głębokości 1,5 m, zasilana wodami Pilicy poprzez przekopany kanał. W ten sposób zapewniono stały przepływ wody, która w północno-wschodniej części fosy, poprzez niewielkie stawy odpływała do rzeki, już poza murami miasta. Brzegi fosy wzmocniono drewnianymi balami ułożonymi wzdłuż brzegów, które utwierdzono wbitymi w dno pionowymi palami.

Ok. 1387 roku Inowłódz wraz z zamkiem, prawdopodobnie jako zastaw, stał się własnością braci Jana i Abrahama Nowodworskich herbu Nałęcz.

W związku z pogorszeniem się stosunków Polski z księciem mazowieckim Siemowitem IV, król Władysław Jagiełło, chcąc dysponować przygraniczną warownią, w 1393 roku wykupił zastaw i przywrócił zamek do własności królewskiej.
Monarcha zlecił też przebudowę i rozbudowę warowni. Pod koniec XIV wieku wzniesiono dwukondygnacyjne, mieszkalne skrzydło południowe pomiędzy czworoboczną wieżą, a skrzydłem zachodnim. Drugi dwukondygnacyjny budynek stanął w południowo-wschodnim narożniku, między czworoboczną wieżą, a murem wschodnim. Pomiędzy skrzydłem południowym i północnym zbudowano mur z furtą, dzielący dziedziniec na dwie części: zachodnią mieszkalną i wschodnią użytkową. Rozbudowa ta, spowodowana być może większą załogą, znacznie zwiększyła powierzchnię pomieszczeń zamkowych kosztem dziedzińca.
Władysław Jagiełło kilkakrotnie rezydował w inowłodzkim zamku.
Pod koniec swego panowania, król Władysław Jagiełło powołał kasztelanię inowłodzką. Pierwszym kasztelanem został zaufany dworzanin króla – Piotr ze Strykowa.

W 1458 roku król Kazimierz Jagiellończyk wydzierżawił inowłodzki zamek marszałkowi mazowieckiemu – Wincentemu z Giżyc herbu Gozdawa.
Po nim warownię przejęli Leżeńscy herbu Nałęcz.

W 1515 roku zamek w Inowłodzu odkupił od małogoskiego kasztelana Jana Leżeńskiego biskup włocławski – Maciej Drzewicki herbu Ciołek, wraz ze swym bratem Adamem – kasztelanem radomskim.
W 1519 roku w mieście wybuchł groźny pożar, który strawił miasto i uszkodził zamek. Drzewiccy w latach 1521 – 1526 dokonali przebudowy warowni, nadając jej cechy renesansowej rezydencji. Zamurowano wówczas starą bramę we wschodniej kurtynie, a nowy wjazd umieszczono w czworobocznej wieży południowej. W wieży tej, na wyższej kondygnacji przebito otwór bramny o szerokości 2,5 m, a w dawnym przyziemiu wieży powstała piwnica, w której mieściła się przeciwwaga zwodzonego mostu. Zlikwidowano wtedy nadwątlone północne skrzydło zamku. Podniesiono poziom dziedzińca o 3,5 m, co spowodowało, że dawne pomieszczenia przyziemia stały się piwnicami. Zapewne podwyższono wówczas mury kurtynowe i nadbudowano obie wieże. Po zamurowaniu starej, wschodniej bramy, zbudowano podpiwniczone skrzydło wschodnie wzdłuż całej wschodniej kurtyny. Powiększony i podniesiony dziedziniec został wybrukowany.
Po kolejnym pożarze w 1562 roku, warownia inowłodzka pozostająca nadal w rękach rodu Drzewickich, znów została nadwątlona. Podczas prac remontowych, trzy naroża murów obwodowych wzmocniono potężnymi szkarpami. Do południowej wieży bramnej dobudowano krótkie przedbramie. Zlikwidowano wówczas część piwnic, a we wschodnim skrzydle powstała latryna. Przy okazji remontu zmodernizowano nieco układ pomieszczeń, a także zmieniono wystrój wnętrz.

Ostatnimi mieszkańcami inowłodzkiego zamku byli członkowie rodu Lipskich herbu Łada.
W 1648 roku nowy kasztelan Jan Olbracht Lipski z Lipia zdecydował się również na przebudowę zamku. Podczas tej niedokończonej modernizacji zbudowano piece kaflowe, wstawiono ozdobne portale drzwiowe, a także przebudowano latrynę.

Remont zamku został przerwany przez najazd Szwedów na Polskę. We wrześniu 1655 roku pod Inowłodzem miała miejsce potyczka wojsk Stefana Czarnieckiego z wojskiem szwedzkim. W rejonie Piotrkowa Trybunalskiego i Inowłodza wybuchło powstanie przeciwko Szwedom. Inowłodzki zamek kilkakrotnie przechodzący z rąk do rąk, ulegał zniszczeniu. Dodatkowo, wycofujący się Szwedzi w 1657 roku podminowali i wysadzili w powietrze południowo-wschodni narożnik warowni.

Od tego momentu nikt nie podjął próby odbudowy zamku, który powoli popadał w ruinę.
W XIX wieku łódzki fabrykant Antoni Urbanowski dopuścił się rozbiórki murów zamkowych. Wywoził on z zamkowych ruin kamień, którym umacniał brzeg Pilicy, planując tam jakąś inwestycję. W 1896 roku, dzięki interwencji miejscowego aptekarza, prace rozbiórkowe zostały wstrzymane. Pomimo oficjalnego zakazu rozbiórki zamku, ruiny nadal były miejscem pozyskiwania budulca. W ten sposób doprowadzono do całkowitego zniszczenia XIV-wiecznej warowni. W kolejnych dekadach niewielki pagórek z ruinami zamku porosła trawa i dziko rosnące krzaki, dzięki czemu do czasów współczesnych dotrwała bardzo słabo zachowana ruina.

Po II wojnie światowej, w latach 1949, 1973 – 75 i 1977 – 85, podejmowano prace archeologiczne na terenie zamku. Podczas tych prac odkryto relikty średniowiecznych murów i zabezpieczono je w postaci trwałej ruiny. Wydobyto też bardzo dużo zabytkowych detali w postaci przedmiotów metalowych, ceramiki, fragmentów kafli, czy detali z obrobionego kamienia.
Badania archeologiczne i odsłonięcie zachowanych murów sfinansował Wojewódzki konserwator zabytków w Piotrkowie Trybunalskim oraz Urząd Gminy Inowłódz. Planowano również odbudowę zamku, lecz na ten cel nie znaleziono funduszy.

Dopiero w 2005 roku ruina zamku została objęta planami odbudowy i rekonstrukcji. Prace rekonstrukcyjne rozpoczęto w 2008 roku. Odgruzowano wówczas zabytek oraz odsłonięto piwnice i mury przyziemia. W 2010 roku Gmina Inowłódz otrzymała dofinansowanie z funduszy europejskich, co pozwoliło na konserwację ruin oraz częściową rekonstrukcję niektórych elementów dawnego zamku i adaptację kilku pomieszczeń.

W wyniku tych prac zabezpieczono i nadbudowano wieżę oktagonalną, na szczycie której umieszczono punkt widokowy, a w wieży stałą ekspozycję historii zamku.
Wyeksponowano fundamenty murów obwodowych warowni, a na dziedzińcu fundamenty północnego i zachodniego skrzydła zamkowej zabudowy. Dziedziniec i wnętrze rozebranego w końcu XIV wieku domu północnego, zostały wybrukowane, natomiast posadzkę domu zachodniego wyłożono klinkierem.
Odbudowano przyziemie skrzydła wschodniego oraz piwnice i parter skrzydła południowego, w których zaadaptowane pomieszczenia przeznaczono na cele kulturalno-turystyczne.
Podniesiono również mury przedbramia, a południową wieżę bramną nadbudowano tylko do wysokości ścian skrzydła południowego. Do bramy doprowadzono długi most (szkoda, że nie zwodzony), przerzucony nad szeroką, nawodnioną fosą.
Prace budowlano-rekonstrukcyjne zakończono w 2012 roku.

15 czerwca 2013 roku odbyło się oficjalne otwarcie dla ruchu turystycznego zabezpieczonej, trwałej ruiny zamku kazimierzowskiego w Inowłodzu.

Obecnie w pomieszczeniach zamkowych mieści się punkt Informacji Turystycznej, a także znalazł tu swą siedzibą Gminny Ośrodek Kultury z Biblioteką Publiczną i czytelnią, klubem, salą widowiskową, salą ekspozycyjną, salą gier świetlicowych oraz zapleczem gospodarczym i sanitarnym.
Inowłódz zyskał nową atrakcję turystyczną, która świadczy o długiej historii miejscowości, a mieszkańcy – nowoczesne centrum kultury w XIV-wiecznym zabytku.